Celtowie
Około X wieku p.n.e. w burzliwym okresie
u progu znanych nam dziejów pojawiła się potężna cywilizacja, która nie tylko zapanowała nad żelazem, ale i stali się pierwszymi prawdziwymi panami Europy.
Celtowie byli ludem prostym: nie stworzyli wielkiej cywilizacji, nie posługiwali się pismem, ani nie utworzyli struktur
państwowych, a mimo to ich kultura i wiedza przejawiała się na wiele innych sposobów. Celtowie w przeciwieństwie od innych starożytnych cywilizacji przetrwali do czasów współczesnych, ich archaiczne języki nie zanikły tak jak inne, lecz do dziś żyją w Szkocji, Irlandii, Walii i Bretanii.
Na przestrzeni dziejów: Starożytny Rzym
Starożytny Rzym
Rzym powstał w VIII w. p.n.e. Przez 1000 lat największych morderstw w dziejach ludzkości pod rządami bogatych i zadufanych
w sobie arystokratów, Rzym stał się potęgą w całej Europie, a mimo to upada zaskakująco szybko pod ciosami
barbarzyńców.
Dzieje Rzymian były okresem Antyku,
gdyż należeli do najbardziej rozwiniętych cywilizacji. Przejęli kulturę starożytnej Grecji, zapoznali się z ich architekturą, wznieśli wspaniałe budynki, ustanowili potężną władzę, wprowadzili swój własny alfabet, dzisiejszy kalendarz, obrzędy,
wyrzekli się starych bogów i zaczęli
wierzyć w Jezusa Chrystusa.
Spisanie prawa zwyczajowego, który zostaje ogłoszony jako prawo XII tablic. Było to niewątpliwie największe zwycięstwo plebejuszy nad arystokracją.
-
Tablice I, II, III – prawo procesowe (np. Si in ius vocat est ito = jeśli zostałeś wezwany na sąd, to się staw; uprzywilejowanie obywateli zamożnych – ręczycielem posiadacza mógł być tylko inny posiadacz; instytucja nexum – surowa odpowiedzialność osobista dłużnika).
-
Tablice IV i część V – organizacja wewnętrzna rodziny rzymskiej (np. ojciec nie może sprzedać syna więcej niż 3 razy).
-
Część tablicy V – spadkobranie (np. zasady dziedziczenia testamentowego).
-
Tablica VI – stosunki gospodarcze między rodzinami rzymskimi (np. obowiązek wykonywania oświadczeń złożonych uroczyście podczas aktu mancypacji).
-
Tablica VII – prawa sąsiedzkie (np. zakaz zmiany biegu wody deszczowej na niekorzyść sąsiada).
-
Tablica VIII – przestępstwa naruszające prawa obywatela rzymskiego (np. prawo talionu w razie trwałego okaleczenia z możliwością wykupienia się w razie zawarcia ugody, kara 300 asów za lżejsze okaleczenie wolnego i 150 za niewolnika płatnych do rąk jego właściciela; kara 25 asów za obrazę wolnego obywatela).
-
Tablice IX i X – prawa sakralne i publiczne ( np. zakaz pochówku i spalania zwłok na terenie Rzymu, ograniczenie wystawności pogrzebów).
-
Tablice XI i XII – różne przepisy (m. in. zakaz małżeństw patrycjuszy z plebejuszami).
Rok 447 p.n.e.
Ustanowienie urzędu kwestora, który zajmował się skarbem państwa. Mianowano dwóch kwestorów w tym czasie. Kwestorzy występowali na różnych szczeblach władzy. Kwestorzy kurulni zajmowali się archiwum państwowym, strzegli kluczy skarbca państwowego, przyjmowali wpłaty i dokonywali wypłat na zlecenie senatu. Byli także na przykład kwestorzy legionowi oraz prowincji, którzy wyznaczani byli na zasadzie losowania. Obaj zarządzali skarbcem wojskowym, gdzie pierwszy był przy dowódcach, a drugi przy namiestnikach.
Pierwszy protoplasta Rzymian
W roku około 1200 p.n.e. odbyła się wojna trojańska stoczona przez Greków (Achajów) z Trojanami. Po 10
trwania wojny, Grecy pod osłoną nocy dostają się do miasta podstępem za pomocą drewnianego konia trojańskiego.
W Troi zapanował chaos...
Eneasz jako z nielicznych udaje mu się uniknąć rzezi w Troi. Był on bohaterem trojańskim, jednym z najdzielniejszych obrońców. Podczas gdy Grecy wtargnęli do miasta, Eneasz
próbował walczyć, ale na próżno, więc postanowił ratować swoją rodzinę. Podczas ucieczki z miasta zgubiła się żona Eneasza,
Kreuza - córka Priama - króla Troi. Gdy wrócił do miasta, aby ją odnaleźć, znalazł jedynie jej martwe ciało. Zrozpaczony
Eneasz udał się na wzgórze, tam zebrały się tłumy zbiegów, szukających schronienia. O świcie pod wodzem Eneasza wszyscy dotarli do góry Idy, gdzie przygotowywali zapasy, zbudowali łodzie i zbierali wszystkie święte relikwie. Tak rozpoczęła się
długa wędrówka. Eneasz wiele lat błądził po morzach i obcych krajach, aż wylądował ze swoich ludem w Tracji, gdzie miał się osiedlić. Według mitologii greckiej, Eneasz ujrzał ducha pod postacią Polidora (syn króla Troi Priama), który ten oto powiedział mu jak król Traków podstępnie go zamordował, zdradzając tym samym sojuszników. Ostrzeżony przez ducha Polidora, Eneasz zebrał swych druhów i odpłynął. Po długiej wędrówce Trojańczycy dotarli do świętej wyspy Apollina. Tam Eneasz poradził się świętej wyroczni, która kazała mu płynąć do kraju przodków, którym była Kreta. Dopłynąwszy tam Trojańczycy zbudowali gród, który nazwali Pergam. Jednak w krótkim czasie w osadzie pojawiła się straszna zaraza, która pochłonęła wielu ludzi oraz zwierząt. Za radą Eneasza wszyscy opuścili wyspę i udali się
w podróż. Po trzech dniach i trzech nocach nieprzerwanej podróży w czasie strasznych sztormów, okręty Eneasza dopłynęły do wysp Strfadów. Według mitologii greckiej mieszkały tam harpie, kobiece potwory. Od jednej z nich dowiedział się, że ma płynąć na zachód, a swoją ziemię obiecaną pozna po tym, że jego lud głód będą cierpieć, że nawet stoły pozjadają. Eneasz ponownie wyruszył w podróż. Gdy dostrzegł brzegi afrykańskie postanowił zawinąć do portu kartagińskiego.
Oczom przybyszów ukazało się
wznoszone od podstaw nowe, wielkie
miasto. Jego budowniczymi byli
wygnańcy z miasta Tyr w Fenicji,
którzy z powodu walk wewnętrznych
musieli opuścić rodzinne ziemie
i szukać nowej ojczyzny. Kartaginą
rządziła piękna królowa Dydona,
która była wdową. Władczyni
zaprosiła bohatera na ucztę, aby ten
opowiedział jej o zburzeniu Troi
i własnych przygodach. Królowa
zakochała się w Eneaszu i próbowała
go tutaj zatrzymać, lecz według
mitologii, Eneasz podczas snu dostał
przesłanie od bogów, że Kartagina
to nie koniec jego wędrówki.
Trojańczyk postanowił opuścić miasto
i odpłynąć. Dydona z rozpaczy po
odejściu Eneasza przebiła się
mieczem, wcześniej przeklinając
Eneasza. Był to początek odwiecznej nienawiści Rzymu i Kartaginy. Po kilku dniach żeglugi, płynąc na północ, Eneasz dotarł do Sycylii, gdzie zmarł jego ojciec Anchizes, a następnie dobił do Italii, gdzie zmęczony podróżą wraz ze swoim ludem postanowili odpocząć. Byli wyczerpani i głodni. Eneasz przypomniał sobie słowa wyroczni. Postanowił on jednak osiedlić się w Lacjum, w którym zamieszkiwali latynowie (plemię italskie). Wodzem tego plemienia był Latynus,
który miał wydać swoją córkę Lawinii za wodza plemienia italskiego Rutulów – Turnusa. I w ten dzień kiedy przybył Eneasz przyśnił się królowi Latynusowi sen, w którym jego ojciec, Faun kazał wydać Lawinię za cudzoziemca. Wynikła
z tego wojna między plenieniami Rutulów a Latynów. Latynus dał Eneaszowi wsparcie zbrojne przeciw Turnusowi (wodza plemienia Rutulów). Po zwycięstwie Eneasz poślubił Lawinię i na jej część zbudował miasto Lawinium. Poddani Eneasza połączyli swoje rody z plemieniem Latynów. Po śmierci ojca Lawinii - Latynusa, władzę nad dwoma rodami i miastem
przejmuje Eneasz.
Po czterech latach rządów wybuchła kolejna wojna z Rutulami, w czasie której Eneasz przepadł bez wieści. Nie wiadomo czy zginął, czy został porwany, w każdym bądź razie nigdy nie został odnaleziony.
Po ojcu rządy przejął syn z pierwszego małżeństwa, Askaniusz, nazwany Julusem. Jego macocha, chorobliwie zazdrosna o wszelkie poprzednie związki Eneasza, nie darzyła Askaniusza szacunkiem. Starała się uprzykrzać mu życie
w każdy możliwy sposób. Askaniusz nie mógł dłużej wytrzymać, więc postanowił opuścić miasto na czele zbuntowanej młodzieży. Wędrując wzdłuż Tybru, założyli miasto Alba Longa, kolebkę Rzymu. Według legendy od Askaniusza właśnie pochodzi sławny ród Julijski, którego przedstawicielami byli patrycjusze oraz znamienici obywatele Rzymu, m.in. Juliusz Cezar i Oktawian August.
Eneasz uznany był za pierwszego protoplastę Rzymian. Jeśli nie udałoby mu się uciec z miasta Troi to nigdy zapewne nie powstałby Rzym. Eneasz wydał na świat Askaniusza, od którego z pokolenia na pokolenie utworzono Królestwo Rzymskie.
Mit o powstaniu Rzymu
W VIII wieku p.n.e. syn Eneasza, Askaniusz panował w nowym mieście, który utworzył w Górach Albańskich pod nazwą Alba Longa. W Alba Longa panowało wiele królów, nie jest do końca wiadomy cały rodowód Askaniusza. Prawdopodobnie po Askaniuszu władzę w Alba Longa objął jego syn Silvius, po nim Aeneas Silvius, później Latinus Silvius, Albus, Capetus, Capys, Kalpetus, po nim prawdopodobnie Tiberinus, Agryppa, Allades, Aventinus i Prokas, ten zaś miał dwóch synów Numitora i Amuliusa. Władzę objął Numitor, nie wiadomo jaki był powód, prawdopodobnie dlatego, że był starszym bratem. Numitor miał córkę Rei Sylwie i prawdopodobnie syna, natomiast Amulius nie miał żadnego dziecka. Wkrótce Amulius pozbawił tronu swojego brata Numitora, gdzie został on wygnany, a jego syna kazał stracić, natomiast Rei Sylwie zmusił do złożenia ślubów czystości i zostania westalką (czyli kapłanką bogini Westy), aby zachować tron i uniknąć zemsty ze strony synów lub wnuków Numitora.
Rea Sylwia będąc westalką musiała pozostać na służbie 30 lat, przestrzegać zasady, pełnić właściwe obowiązki, a także musiała zachować dziewictwo. Utrata dziewictwa przez westalkę w czasie trwania służby stanowiło jedno
z największych przestępstw. Utrata dziewictwa przez westalkę była, dla odwrócenia gniewu Westy, karana bardzo
surowo: delikwentkę chowano żywcem do grobu, zostawiając jej tam nieco pożywienia i wody oraz lampkę; następnie pozostawiano ją na śmierć i nie interesowano się nią więcej. Po zakończeniu służby westalka mogła wyjść za mąż
i mieć dzieci. Pomimo to Rea Sylwia urodziła bliźnięta, dwóch chłopców: Romulusa i Remusa. Nie wiadomo, czy synów urodziła w trakcie służby, czy po jej zakończeniu. Według mitologii Rea Sylwia była brzemienna z bogiem wojny
z Marsem. Nie wiadomo kim był jej prawdziwy partner, tak twierdziła Rea Sylwia. Ludzie dawniej wierząc w wielu bogów, kobieta jak zachodziła w ciążę i nie chcąc się do tego przyznać obarczała winą któregoś z bogów.
Dowiedziawszy się o tym król Amuliusz nakazał pozbyć się tych dzieci wrzucając je do rzeki Tyber. Bliźnięta jednak zostały cudownie ocalone, fala wyrzuciła je na brzeg; a wykarmiła je wilczyca w grocie Luperkal (jaskinia) na zboczach wzgórza Palatynu. Wychował Romulusa i Remusa pastuch królewski, a gdy dorośli i dowiedzieli się o swym
pochodzeniu, ukarali surowo Amuliusza
i przywrócili tron w Alba Longa swemu
dziadkowi, Numitorowi. Sami
młodzieńcy postanowili założyć nowe
miasto w miejscu swego cudownego
ocalenia, zasięgając najpierw rady
bogów w oparciu o przepowiednie z lotu
ptaków. Remusowi ukazało się sześć
sępów, ale Romulusowi – dwanaście.
Romulus wytyczył nowe miasto Rzym
przyjmując za ośrodek wzgórze Palatyn,
gdzie wyznaczył swoją granicę. Gdy
Remus ośmielił się przekroczyć zaoraną
bruzdą granicę, Romulus zabił go.
Odtąd panował, jako pierwszy król
Rzymu (753-715).
Pierwsza monarchia Rzymska
Rok 753-715 p.n.e.
Rzym powstał w roku 753 p.n.e. przez władcę Romulusa. Legenda mówi następnie o podstępnym porwaniu Sabinek, tj. kobiet z sąsiedniego plemienia Sabinów. Według opisu Cycerona w Rzymie zorganizowano igrzyska, na które przybyły panny sabiniańskie. Romulus kazał je porwać i wydać za mąż za mężczyzn z najlepszych rodów. Z tego powodu Sabinowie wypowiedzieli wojnę Rzymianom, którą przerwano dopiero na prośbę porwanych kobiet. Na znak zawartego pokoju Romulus podzielił się władzą z królem Sabinów Tytusem Tacjuszem.
Rok 715-509 p.n.e.
Następcą Romulusa był Sabińczyk
Numa Pompiliusz w roku 715 p.n.e.
Prowadził on politykę pokojową oraz
uważany za prawodawcę w sprawach
religijnych, twórcę kolegiów
kapłańskich, a także kolegiów
rzemieślniczych. W roku 673 p.n.e.
trzecim władcą Rzymu stał się Tullus
Hostiliusz, który cieszył się sławą
wielkiego wojownika, zdobywcy dawnej
„stolicy” Lacjum – Alba Longa. W 642 r.
p.n.e. panował Ankus Marcjusz,
tradycja przypisuje mu budowę
pierwszego mostu na Tybrze i założenie
u ujścia rzeki portu Ostii. W 617 r.
p.n.e. piątym królem staje się
Tarkwiniusz Starszy. Podczas jego panowania przeprowadził szereg prac budowlanych w Rzymie. Osuszył forum przeprowadzając główny kanał ściekowy (cloaca maxima), zbudował cyrk, gdzie wprowadził igrzyska i wyścigi oraz wybudował świątynię Jowisza na Kapitolu. Po nim panował jego zięć, Serwiusz Tulliusz w 579 r. p.n.e. Król ten miał przeprowadzić w państwie rzymskim wiele zasadniczych reform, a także otoczyć miasto murem (tzw. mur serwiański). W 535 r. p.n.e. tron obejmuje Tarkwiniusz Pyszny, który w przeciwieństwie do swych dobrych poprzedników etruskiego pochodzenia uchodził on za tyrana, który wzbudził powszechną nienawiść w Rzymie. W swoim podejściu do obywateli był człowiekiem niezwykle surowym. Okrucieństwa Tarkwiniusza, zgwałcenie Rzymianki Lukrecji przez jego syna, a następnie jej samobójcza śmierć miały wywołać powstanie, na czele, którego stanął Lucjusz Juniusz Brutus, który na forum wygłosił przemówienie wyliczające wszystkie zbrodnie Tarkwiniuszy. Rozentuzjazmowany tłum, natychmiast zdetronizował Tarkwiniusza i wygnał go z miasta. Wydarzenia te miały miejsce w 509 roku p.n.e.
i ten rok uznaje się za kres monarchii, a początek Republiki Rzymskiej. Swój udział w tych wydarzeniach mieli Grecy z południa Italii, zainteresowani osłabieniem Etrusków i przeszkodzeniem im w ich umacnianiu się w zdobytej Kampanii i Lacjum. Etruskowie uprawiali medycynę i astronomię, mieli pismo nieco przystosowane do alfabetu zachodniogreckiego. Z kolei alfabet etruski został zapożyczony przez inne ludy zamieszkujące środkową Italię. Kultura i cywilizacja Etrusków wywarła przypuszczalnie wielki wpływ na Rzymian, istnieje nawet pogląd,
że cywilizacja Rzymska jest w istocie kontynuacją cywilizacji etruskiej pod inną nazwą i z innym językiem. W VII wieku Rzymianie wprowadzili swój nowy alfabet na podstawie alfabetu etruskiego. Dawniej sądzono powszechnie, że litery łacińskie pochodzą wprost z greki, wskazując na podobieństwo między alfabetem łacińskim a odmianą greki używaną w Cumae (południowa Italia). W rzeczywistości jest to mało prawdopodobne: nazwy liter najwyraźniej pochodzą z języka etruskiego, a nie greckiego
(„a”, „be”, itd. a nie „alfa”, „beta” itd.), a ponadto powszechny zapis „f” jako „fh” jest obcy etruskiemu systemowi pisma. Początkowo alfabet łaciński zawierał 21 liter, z czasem dodawano więcej. Z alfabetu łacińskiego wywodzi się Alfabet Polski, gdzie
dodane zostały litery kreskowe jak np. ć, ą, ę lub podwójne np. sz, cz, ch.
W okresie wczesnej monarchii Rzym był miastem drewnianym, a do pokrywania dachów używano słomy. Pierwsze rzymskie świątynie powstały podczas panowania etruskich królów, to wtedy Rzymianie nauczyli się odlewać brąz oraz wypalać terakotę (wyroby z dobrze oczyszczonej i wypalonej gliny w formie figurek lub płytek, stosowane do zdobień).
Republika Rzymska
Rok 509 p.n.e.
Około 509 r. p.n.e. zrażeni do monarchii mieszkańcy Rzymu usunęli króla Tarkwiniusza Pysznego i ustanowili republikę. Rzym dysponował wówczas rozległym – jak na miasto-państwo – terytorium, silną armią, szerokimi kontaktami szerokimi kontaktami handlowymi oraz dyplomatycznymi, nie tylko z sąsiednimi miastami latyńskimi, ale również
z miastami etruskimi, greckimi koloniami na południu Półwyspu Apenińskiego oraz z odległą Kartaginą. Władza w Republice Rzymskiej podzielona była między lud, senat i urzędników. Najwyższą władzę prawodawczą i sądowniczą sprawował lud i wykonywał ją poprzez skomplikowany system zgromadzeń ludowych – zebrań całego ludu. Najwyższą władzą polityczną i administracyjną sprawował złożony z patrycjuszy senat. Władzę wykonawczą, w tym realizację uchwał senatu i ludu, sprawowali urzędnicy o ograniczonych kompetencjach, którzy wybierani byli kadencyjnie. Urzędnicy dzielili się na zwyczajnych i nadzwyczajnych. Urzędnicy zwyczajni, byli regularnie wybierani na kadencyjne urzędy. Byli to: konsulowie, pretorzy, cenzorzy, edylowie plebejscy i kurulni, kwestorzy i trybuni ludowi. W republice istnieli również urzędnicy nadzwyczajni, powoływani w specjalnych okolicznościach, tacy jak: interreks, dyktator, dowódca jazdy, prefekt miasta.
Rok 509-507 p.n.e.
W tych latach Rzym był pod okupacją Larsa Porsenny, króla etruskiego władcy miasta Kluzjum, najechał Rzym, próbując przywrócić na tron obalonego Tarkwiniusza Pysznego. Odstąpił od zdobycia miasta i zawarł pokój, oddając zakładników. W zamian Rzymianie wycofali się z terenów zagarniętych wcześniej Wejom.
Rok 504 p.n.e.
Rzymianie razem z Latynami pokonali wojska etruskie w bitwie pod Arycją. Położyło to kres panowaniu Etrusków na terenie Italii.
Rok 501 p.n.e.
Powołano pierwszego dyktatora Titusa Larciusa, ktory dwukrotnie był konsulem.
Rok 496 p.n.e.
Bitwa nad jeziorem Regillus, w której Rzymianie pokonali Związek Lateński. Był to związek polityczny 30 plemion autochtonicznych Półwyspu Apenińskiego na czele z Latynami. Utworzony około VI wieku p.n.e. przetrwał do 496 p.n.e. W starciu zwycięstwo odniosły oddziały Rzymian (27000 ludzi) pod wodzą Postumiusa nad wojskami Związku Latyńskiego (43000 ludzi).
Rok 494 p.n.e.
Pierwsza secesja plebejuszy, którzy opuszczają Rzym i przenoszą się na wzgórze Awentynu. Ostatecznie zgoda na powrót w zamian za: powołanie ich własnego urzędnika – trybuna ludowego;
Zgoda na wybudowanie świątyni Cerery (bogini rolnictwa) – miejsce polityczne dla plebejuszy; oraz wydział zboża dla najuboższych.
Rok 493 p.n.e.
I Związek Lateński w sojuszu z Rzymem. Związek zmuszony został do przymierza z Rzymem i utworzenia nowej Ligi Latyńskiej na zasadzie równorzędności wszystkich członków. Sojusz przetrwał do 340 p.n.e
Rok 486 p.n.e.
Początek trwających 50 lat wojen Rzymu z Ekwami i Wolskami (tereny zamieszkiwane przez Sabinów). Był to początek wojen, podczas których Rzym opanował środkową Italię.
Zamknięto stan patrycjuszy. Patrycjusze składali się z rodów, które prawdopodobnie tworzyły konnicę. Mieli pełnię praw politycznych i stanowili arystokrację. Sprawowali na początku sądy.
Rok 471 p.n.e.
Usankcjonowanie instytucji trybunów ludowych. Stanowisko to utworzono w celu ochrony interesów obywateli, zwłaszcza plebejuszy przed dominacją patrycjuszy w senacie.
Rok 451-449 p.n.e.
Rok 445 p.n.e.
Wprowadzono ustawę Korneliusza, która dawała moc prawną małżeństwom patrycjuszy z plebejuszami.
Rok 443 p.n.e.
Ustanowienie urzędu cenzora. Wybierano dwóch cenzorów na 5 lat. Faktycznie działali półtora roku. Ich zadaniem było szanowanie obywateli.
Rok 405-396 p.n.e.
Wojna Rzymu z miastem-państwem Weje.
Rzymianie pod wodzą konsula Marka Furiusza
Kamiliusa zdobyli etruskie miasto Weje.
Rzymianie osiedlili się na prawym brzegu
Tybru i kosztem Etrusków rozszerzyli swoje
terytorium. Powodem wojny było
prawdopodobnie jedna z głównych dróg, która
prowadziła z Wejów w dół biegu rzeki
Kremery, która wpada do Tybru w Rzymie. Tym
samym Rzym blokował drogę z Wejów,
a Weje utrudniały ekspansję rzymską na
północ. Miasta rywalizowały ze sobą długi
czas, aż doszło do otwartej walki.
Rok 390-386 p.n.e.
Walka Galów (Celtów) z Rzymianami
w bitwie nad rzeką Alią. Atak okazał się
skuteczny i wywołał panikę w szeregach
Rzymian, którzy rzucili się do ucieczki.
Celtowie w pościgu zabili wielu
przeciwników, mnóstwo Rzymian utonęło
w bagnach. Niedobitki Rzymian i Latynów
zbiegły do Rzymu oraz na ziemie Wejów. Po
bitwie Celtowie ruszyli na Rzym, który po
7-miesięcznym oblężeniu zdobyli
i splądrowali. Następnie obładowani łupami
zawrócili do swoich siedzib. Nie zdobyli
jedynie Kapitolu, gdyż według legendy,
znużonych obrońców zaalarmowały gęsi
kapitolińskie, ptaki poświęcone bogini
Rok 378 p.n.e.
Po najazdu Galów zdecydowano się zaopatrzyć miasto w nowe mury obronne tzw. mury serwiańskie.
Rok 358-338 p.n.e.
II Związek Latyński. Wojna Rzymu ze Związkiem Latyńskim. Jej celem było uzyskanie suwerenności Latynów. Konflikt zakończył się w 338 p.n.e. klęską Związku Latyńskiego. Następstwem tego wydarzenia było całkowite rozwiązanie
Związku i zagarnięcie przez Rzym terenów do niego należących.
Rok 349 p.n.e.
Drugi najazd Galów na Rzym. Tym razem rzymianie się obronili.
Rok 343-341 p.n.e.
I wojna samnicka. Konflikt pomiędzy Republiką Rzymską a plemionami Samnitów. Rozpoczętą w roku 343 p.n.e.
wyprawą wojsk rzymskich do Kampanii na prośbę Kapui. Jednakże w wyniku buntu legionów zakończona bez rozstrzygnięcia
w roku 341 p.n.e..
Rok 338 p.n.e.
Rozwiązanie Ligi Lateńskiej. Część miast latyńskich została wcielona do Rzymu, a część zmuszona do zawarcia sojuszu z Rzymem. Rzym stał się hegemonem w regionie.
Rok 326-304 p.n.e.
II wojna samnicka. Walki z Samnitami były zażarte i trwały kilkadziesiąt lat. W trakcie drugiej wojny samnickiej Rzymianie doznali klęski w Wąwozie Kaudyńskim. Zawarty w 304 roku p.n.e. pokój z Samnitami był tylko krótką przerwą
w zmaganiach z trudnym przeciwnikiem.
Rok 298-290 p.n.e.
III wojna samnicka. Samnici utworzyli koalicję z Etruskami, Galami i Umbrami zyskując poparcie większości ludów Italii. Rzymu zwycięża w bitwie pod Sentinum nad Samnitami, Galami i Umbrami w 295 r. p.n.e. Ostatecznie Samnici zmuszeni zostali do zawarcia pokoju z Rzymem w 290 p.n.e. Udało im się jednak zachować wewnętrzną autonomię.
Rok 289 p.n.e.
Założenie mennicy w Rzymie. Mennica – zakład zajmujący się produkcją monet, medali oraz stempli.
Rok 282-272 p.n.e.
Wojna z królem Epiru, Pyrrusem, jednego z najzagorzalszych wrogów Republiki, który najechał na państwo rzymskie dokonane na wezwanie miasta greckiego Tarentu. Wojna z Epirem kosztowała Rzym wiele wysiłków i cierpień, pochłonęła wiele tysięcy istnień. Głównymi przeciwnikami Rzymian w ich podbojach w południowej Italii stały się leżące tam greckie kolonie. Największy opór stawiał Tarent, który zwrócił się o pomoc Pyrrusa króla Molossów
i hegemona Związku Epirockiego. Bitwa rozpoczęła się w roku 282 p.n.e., gdy w porcie tarenckim (tarentczycy zwyciężyli Rzymian – straty 5 okrętów). Wojska greckie zwyciężyły w bitwach pod Herakleą (280 p.n.e.) i Ausculum
(279 p.n.e.). To drugie zwycięstwo zostało okupione ciężkimi stratami – stąd zwrot pyrrusowe zwycięstwo, mający oznaczać wygraną, która ze względu na własne straty staje się klęską. Trzecia bitwa tej wojny rozegrała się w 275 roku p.n.e. pod Benewentem. Obie strony poniosły w niej wielkie straty, a bitwa najprawdopodobniej pozostała nierozstrzygnięta. Rzymscy historycy przedstawiali później tę bitwę jako zwycięstwo swoich wojsk, ale ich odwrót do Rzymu skłania niektórych historyków do podważania tego twierdzenia. Rzymianie wycofali się do Rzymu, a Pyrrus, nie mając wystarczających sił do dalszej walki z nimi, wycofał się do Grecji, gdzie zbierał nowe siły. Przy okazji wmieszał się w wewnętrzne walki w Grecji i zginął w Argos. Po odbudowaniu swoich sił Rzymianie zdobyli w 272 r. p.n.e. samotnie walczący Tarent a w kolejnych latach inne greckie miasta w południowej Italii (Kroton i Rhegium) oraz podporządkowali sobie wszystkie południowoitalskie plemiona, tj. Samnitów, Lukanów i Bruttiów. Należy jednak pamiętać, iż uczynili to dopiero po śmierci Pyrrusa. Gdy żył, nie śmieli zaczepiać jego sojuszników.
Rok 264 p.n.e.
Rzymianie zajmują etruskie centrum religijne Wolsynie; Rzym praktycznie zapanował nad całym Półwyspem
Apenińskim, supremacja w Italii; Zorganizowano pierwsze igrzyska gladiatorów w Rzymie. Zwyczaj walk gladiatorów wywodzi się od etruskiego obyczaju oddawania czci zmarłym poprzez walkę, zamiast składania ofiar ludzkich.
Rok 264-241 p.n.e.
I wojna punicka toczyła się między
Kartaginą i Rzymem. Działania wojenne
początkowo wyłącznie na terenie Sycylii, gdzie
Kartagińczycy dominowali nad zachodnią częścią
wyspy, zaś wschodnia i południowa były pod
kontrolą Syrakuz. W późniejszym okresie do walk
doszło także na macierzystych terytoriach
Kartaginy w Afryce Północnej. Wojna zakończyła
się klęską Kartaginy, która zrzekła się swych
posiadłości na Sycylii na rzecz Rzymu. Sycylia
stała się pierwszą kolonią Republiki. Nazwa
wojny pochodzi od słowa poeni, którym Rzymianie
nazywali Kartagińczyków jako potomków Fenicjan;
stąd przydomek punicus – punicki.
Stosunki sił zbrojnych były podobne. Rzym
posiadał większą armię, bardzo dobrze
rozwiniętą produkcję rolną posiadał
sprzymierzeńców o silnej gospodarce górniczo-rzemieślniczej (Grecy, Etruskowie). Kartagina z kolei posiadała doskonale rozwiniętą i wyćwiczoną flotę morską oraz dysponowała dużymi zasobami pieniężnymi. Jej armia składała się jednak z najemników (Celtów, Iberów, Balearczyków), którzy nie byli tak zdyscyplinowani i wyćwiczeni jak żołnierze rzymscy. Słabym punktem Rzymian było brak floty morskiej jakim dysponowali Kartagińczycy. W roku 261-260 Rzymianie postanowili wybudować własną flotę, ale mimo to nie mieli taktyki w walce na morzu. Gdy Rzymianie obmyślili taktykę zaczęli w końcu wygrywać bitwy morskie. W roku 241 Rzymianie zdobywają Sycylię. Zwycięstwo w wojnie I punickiej niesłychanie wpłynęło na rozwój państwa rzymskiego. Pokonanie silnej Kartaginy, uważanej dotychczas za najsilniejsze państwo Morza Śródziemnego, zdecydowanie zmieniło pojmowanie świata przez Rzymian. Wszystko co znajdowało się poza granicami państwa uważane było za pogańskie i barbarzyńskie.
Rok 238-225 p.n.e.
Rzymianie ostateczne zajmują i podporządkowują Sardynię i Korsykę.
Rok 229-228 p.n.e.
Odbyła się I wojna iliryjska.
Rok 225 p.n.e.
Ostatni najazd Galów (Celtów) na Rzym.
Rok 200-197 p.n.e.
II wojna macedońska. Rzym z koalicją (Pergamon, Związek Etolski i Achajski, Rodos) pokonał Filipa V pod Kynoskefalaj (Kynoskefale). Król musiał zrzec się zdobyczy i zapłacić kontrybucję.
Rok 196 p.n.e.
Rzym proklamował wolność miast greckich.
Rok 192 p.n.e.
Rzymianie zdobyli stolicę Bojów Bononię (dzisiejszą Bolonię), kładąc kres niezależności Galii Przedalpejskiej.
Rok 192-190 p.n.e.
Wojna Rzymu z Antiochem III (wojna seleukidzka). W 192 roku p.n.e. Antioch wkroczył do Grecji, wywołując wojnę z Rzymem. W 191 roku p.n.e. został pokonany przez Rzymian pod Termopilami, a w 190 roku p.n.e w decydującej bitwie pod Magnezją. W 188 roku p.n.e. został zmuszony do zawarcia pokoju w Apamei nad Orontesem, na mocy którego zrzekł się posiadłości w Azji Mniejszej, leżących na zachód od gór Taurus, zredukował flotę i musiał płacić trybut.
W wyniku przegranej wojny potęga Seleucydów została złamana.
Rok 177 p.n.e.
Aneksja Istrii.
Rok 172-168 p.n.e.
III wojna macedońska. Król Macedonii Perseusz, na czele koalicji antyrzymskiej, został pobity pod Pydną
w Macedonii. W konsekwencji Macedonia stała się częścią Imperium rzymskiego.
Rok 167 p.n.e.
Sprowadzenie do Rzymu biblioteki Perseusza, króla Macedonii.
Rok 149-146 p.n.e.
III wojna punicka toczyła się między Kartaginą i Rzymem. Była ostatnią z wojen między tymi państwami. Skutkiem było całkowite zniszczenie Kartaginy i wzrost potęgi Rzymu na arenie międzynarodowej.
Rok 148 p.n.e.
Utworzenie prowincji Macedonia.
Rok 148-146 p.n.e.
Wojna Rzymu ze Związkiem Achajskim oraz brutalne ujarzmienie Grecji, która próbowała uzyskać rzeczywistą niepodległość. Najgorzej potraktowano Korynt, zburzony, a wszyscy mieszkańcy stali się niewolnikami. Grecję poddano pod władzę namiestnika prowincji – Macedonii.
Rok 146 p.n.e.
Zburzenie Kartaginy; Utworzenie prowincji Afryka.
Rok 109 p.n.e.
Kolejna stoczona bitwa z barbarzyńcami pod Burdigalą, Tolosą i Aurasią, czyli we współczesnej Bordo, Tuluzą
i Orange we Francji, by bronić rzymskiej części granic. Tylko pod Aurasią liczba zabitych była ogromna. Jednego popołudnia zginęło aż 80 000 Rzymian.
Rok 107-102 p.n.e.
Po ostatnich katastrofalnych wydarzeniach Rzymianie potrzebowali doświadczonego dowódcę, który poprowadzi armię. Bohatera, którego potrzebował Rzym objawił się na innym, niebezpiecznym pograniczu w Nomidium na terenie współczesnej Algierii. Ich zbawca miał na imię Mariusz. Gajusz Mariusz przeprowadził reformę wojskową, przekształcając dotychczasową armię obywatelską w zawodową przyjmując do armii ochotników. Służba w takiej armii trwała minimum 16 lat. Żołnierz otrzymywał żołd i ekwipunek. Symbolem jednoczącym nowy legion stał się jego znak bojowy – orzeł (aquila). Stopniowo także zaczęły się tworzyć wyborowe oddziały gwardii (w odróżnieniu od armii) tzw. pretorianów (praetorium). Armia Mariusza cierpiała na poważne braki poborowych przy starciach z Germanami. Rzymianie przegrali z Germanami w roku 113, 109, 107, 106 i 105. Mariusz zaczynał rekrutować ludzi zaczynając od biednych wsi.
Rok 103-100 p.n.e.
Drugie powstanie niewolników na Sycylii.
Rok 102 p.n.e.
Pierwsza wygrana Rzymian z Germanami pod dowództwem Mariusza. W tym samym roku Rzymianie zrobili udaną zasadzkę na Teutonów. Zabito około 100 000 barbarzyńców.
Rok 101 p.n.e.
Przez przełęcz Noricum przedostało
się około 120 000 Cymbrów, armia
Mariusza liczyła tylko 50 000. Mariusz
próbował ich przechytrzyć, ustawił
swoje wojska tak, aby słońce padało
za plecami Rzymian, w ten sposób
Cymbrowie będą oślepieni. Od 13 lat
Rzymianie wypędzili barbarzyńców ze
swoich terenów raz na zawsze.
Rok 90-88 p.n.e.
Wojna Rzymu ze sprzymierzeńcami.
Były to jedne z najbardziej krwawych
walk w dziejach Rzymu, których przegrana
mogła oznaczać unicestwienie Republiki.
Ostatecznie sprzymierzeńcy italscy
wywalczyli ustępstwa ze strony
konserwatywnej arystokracji rzymskiej.
Rzym podczas podbojów ziem jednoczył do siebie różne narody. Niektórzy sprzymierzyli się z Rzymianami
z własnej woli, a inni nie mieli wyjścia. Pomimo faktu, że świadczyli takie same daniny względem państwa to nie posiadali pełnych praw politycznych oraz nie mogli mieć realnego wpływu na losy Rzymu. Bunt, który wybuchł na terenie Półwyspu Apenińskiego wynikał z faktu, że italscy sprzymierzeńcy (tzw. socii) byli w gorszej sytuacji politycznej od zwykłych obywateli rzymskich. Przekazy historyków mówią o nawet 300 tysiącach poległych
w bratobójczej wojnie.
Rok 83-82 p.n.e.
I wojna domowa (optymaci przeciwko popularom). Zatarg Mariusza (popular) i Sulli (optymata) o komendę nad wojskiem z królem Pontu Mitrydatesem VI. Senat ostatecznie przyznaje dowództwo Sulli.
Rok 82-79 p.n.e.
i osiadł w swoim majątku ziemskim w Kampanii, aby przebywać z rodziną.
Rok 73-71 p.n.e.
Powstanie Spartakusa. Największe powstanie niewolników w starożytnym Rzymie. W ciągu dwóch lat siły Spartakusa, składające się z tysięcy niewolników, gladiatorów i biednych wieśniaków, wznieciły powstanie na terenie iemalże całej Italii. Kres buntowi położyły nieporozumienia w szeregach przywódców powstania oraz krwawa bitwa nad rzeką Silarus, w której zginął Spartakus.
Spartakus początkowo był uznawany za jednego z najlepszych żołnierzy legionów, jednak potem za złe zachowanie
i brak dyscypliny został oddany do szkoły gladiatorów w Kapui zachodnie wybrzeże Półwyspu Apenińskiego). Spartakus, jako doskonały gladiator, przez pewien czas pełnił stanowisko nauczyciela szermierki w szkole gladiatorów w Kapui, uczył cennych „sztuk” tej walki. Tam za zabicie innego gladiatora, został przeniesiony do szkoły Batatiusa, szkoły bardzo ciężkiej i o silnym rygorze. Od jego imienia pochodzi nazwa „spartakiada„. Miał duże zdolności uczenia się walk.
Bunt niewolników został ostatecznie zdławiony przez Marka Krassusa. Wojska Pompejusza nie brały bezpośredniego udziału w walkach, ale maszerując z północy pochwyciły 6000 rebeliantów Spartakusa, po porażce nad Silarus. Po tej akcji Pompejusz wysłał depeszę do Senatu, w której to potwierdził zwycięstwo Krassusa w otwartej bitwie, a zarazem uznał swoje działania za decydujące w zakończeniu konfliktu. W ten sposób sprowadził na siebie większość chwały,
a zarazem wrogość Krassusa. Zarówno Pompejusz jak i Krassus uznawali się za zwycięzców wojny, kiedy powrócili do Rzymu ze swoimi legionami, odmówili rozwiązania jednostek i zdecydowali się rozstawić obozowiska pod miastem. W roku 70 p.n.e. obaj polityczni przywódcy otrzymali stanowiska konsulów. Co ciekawe sytuacja taka była nielegalna według prawa rzymskiego zwłaszcza w odniesieniu do Pompejusza, który był za młody i nie piastował wcześniej wymaganych urzędów pretora i kwestora. Z pewnością kartą przetargową była obecność legionów pod murami miasta, których obawiali się senatorzy.
Rok 67 p.n.e.
Pompejusz Wielki oczyszcza Morze Śródziemne z piratów. W 67 roku p.n.e. otrzymał specjalne uprawnienia na terenie Morza Śródziemnego, dzięki czemu przeprowadził szybką, zwycięską kampanię przeciwko piratom.
Rok 66-62 p.n.e.
Pompejusz pokonał ostatecznie wojska Mitrydatesa w 66 roku p.n.e., narzucając Pontowi zwierzchnictwo rzymskie. Zdobyty Pont Pompejusz połączył z prowincją Bitynią w 65 roku p.n.e. Pompejusz kontynuował kampanię w Azji Mniejszej zajmując Syrię i tym samym kładąc kres panowaniu Seleucydów. Pompejusz wkroczył do Judei opanowując Jerozolimę. Z zajętych terytoriów utworzył nową rzymską prowincję Syrię. Stworzył cały system państw zależnych politycznie i finansowo od Rzymu, do którego włączone zostały Kapadocja, Armenia i Państwo Bosporańskie. Można powiedzieć, że w latach 66-62 p.n.e. Pompejusz był faktycznym panem Imperium rzymskiego.
Rok 58 p.n.e.
Rzymianie zajmują Cypr.
Rok 58-51 p.n.e.
W latach 58-51 p.n.e. Rzymianie pod dowództwem Juliusza Cezara stoczyli mnóstwo bitw z plemionami celtyckimi walcząc o całą Galię.
Podczas swojego konsulatu i namiestnictwa Juliusz Cezar systematycznie zabiegał o powiększenie terytorium Imperium rzymskiego na północy. W tym celu nieustannie prowadził wojny, z rozmaitymi plemionami celtyckimi, zamieszkującymi Galię.
W 55-54 r. p.n.e. Juliusz Cezar próbował zdobyć także Brytanię, ale bez powodzenia. Brytowie nie byli bogatym plemieniem, a straty, jakie Cezar poniósł w wyniku walk, przerosły łupy.
Jedynym sukcesem Cezara był fakt, że jemu jako pierwszemu udało się przeprawić rzymskie oddziały przez kanał La Manche oraz na długi czas skutecznie zniechęcić ich do ingerowania w sprawy polityczne na kontynencie.
Rok 51 p.n.e.
Ostateczne Rzymianie podporządkowują całą Galię .
Rok 49 p.n.e.
Cezar przekracza Rubikon i zajmuje Ariminum i bez trudu zdobył miasto Korfinium. Zupełnie zaskoczony obrotem spraw Pompejusz wraz z popierającymi go senatorami opuścił Italię, a Cezar wkroczył do Rzymu. Natychmiast otworzył skarbiec i uzyskał pieniądze potrzebne na dalszą kampanię wojenną. Udał się do Hiszpanii, aby rozprawić się ze stronnikami Pompejusza, którzy mogli zagrażać w jego dalszych działaniach na Wschodzie. Na drodze Cezara stanęło miasto Marsylia, które nie chciało opowiedzieć się po jego stronie. Początkowo brał udział w oblężeniu, jednak po pewnym czasie ruszył na czele niewielkiego oddziału do Hiszpanii. Pokonał tam armię Afraniusza i Petrejusza, pokonanych jednak nie ukarał, a kazał tylko rozwiązać ich armię.
W sierpniu i wrześniu 49 roku p.n.e. Cezar zajął bez walki Hiszpanię Dalszą oraz zdobytą już wcześniej Marsylię.
Rok 49-45 p.n.e.
II wojna domowa (Cezar przeciwko Pompejuszowi).
https://www.imperiumromanum.edu.pl/kultura/legendyrzymskie/legenda-o-eneaszu/
Ucieczka ocalałych pod wodzem Eneasza z Troi
Według opisu Cycerona w Rzymie zorganizowano igrzyska, na które przybyły panny sabiniańskie. Romulus kazał je porwać i wydać za mąż za mężczyzn z najlepszych rodów. Z tego powodu Sabinowie wypowiedzieli wojnę Rzymianom, którą przerwano dopiero na prośbę porwanych kobiet. Na znak zawartego pokoju Romulus podzielił się władzą z królem Sabinów Tytusem Tacjuszem.
http://www.wietrzneradio.com/aktualnosci/10201/kazachstan-przechodzi-na-alfabet-lacinski.html
Alfabet łaciński (tzw. rzymski)
Kartagina przed pierwszą wojną punicką
Rok 218-201 p.n.e.
Odbyła się II wojna punicka toczona między Kartaginą a Rzymem. Prowadzona była na Półwyspie Apenińskim, Iberyjskim, na Sycylii i w Afryce Północnej. Jej główną postacią był Hannibal, kartagiński wódz z rodu Barkidów. Pretekstem do wojny było zaatakowanie przez Hannibala Saguntu, sprzymierzonego z Rzymem miasta-państwa na obecnym wybrzeżu katalońskim. Hannibal przeprawiwszy się ze swoją armią z Hiszpanii przez Alpy do Italii postanowił zaskoczyć Rzymian od północy.
Mimo wyczerpującej przeprawy przez góry odniósł szereg imponujących zwycięstw (bitwa nad Trebią, bitwa nad Jeziorem Trazymeńskim, bitwa pod Kannami), jednakże z uwagi na ograniczone możliwości logistyczne i rekrutacyjne nie mógł wykorzystać swoich zwycięstw. W tym czasie Rzymianie najpierw przystąpili do podboju kartagińskich posiadłości
w Hiszpanii, a potem za radą Scypiona Starszego zaatakowali afrykańskie centrum kartagińskiego imperium, co spowodowało odwołanie armii Hannibala z Italii. W 202 roku p.n.e. Scypion Afrykański pokonał Hannibala w bitwie pod Zamą. Po wojnie Rzym zagarnął posiadłości Kartaginy w Hiszpanii. Oprócz tego Kartagina musiała zniszczyć swoją flotę, przekazać część posiadłości afrykańskich numidyjskim sprzymierzeńcom Rzymu i zapłacić ogromną kontrybucję.
Rok 215-206 p.n.e.
I wojna macedońska. Konflikt zbrojny pomiędzy Republiką Rzymską i Macedonią rządzoną przez Filipa V. Rozpoczęta została przez króla Macedonii Filipa V ( w sojuszu z Hannibalem). Walki z Rzymem oraz jego sprzymierzeńcami
(Pergamon, Związek Etolski) toczyły się na terenie Grecji. Macedonia uzyskała część Ilirii.
Rok 142 p.n.e.
Pierwszy kamienny most na Tybrze.
Rok 138-132 p.n.e.
Pierwsze powstanie niewolników na Sycylii.
Rok 133 p.n.e.
Rzymianie po zaciętych walkach z Celtyberami zdobyli ich fortecę Numancję.
Rok 124 p.n.e.
Rzymianie podbili południową Galię zajmowanej przez Celtów (obszar dzisiejszej Prowansji), tworząc tam prowincję zwaną Galią Narbońską.
Rok 113 p.n.e.
Klęska Rzymian w bitwie z barbarzyńcami. Germańscy drapieżcy (Cymbrowie, teutonowie i ambronowie) przekroczyli alpejską przełęcz kierując się wprost na Noricum strzeżonych przez prostych wieśniaków. Rzymianie cenili mieszkańców Noricum za ich talenty kupieckie oraz obróbkę metali szlachetnych i żelaza. Norykowie dysponowali złotem, srebrem
i solą. Dla barbarzyńców, Noricum był kuszącą zdobyczą, ponadto chcieli zająć ich ziemię, aby móc się osiedlić. Rzymianie nie mogli na to pozwolić. Karbo, najwyższy urzędnik rzymski wysłał armię do Noricum, aby bronić swojej granicy. Barbarzyńcy widząc z daleka rzymskie legiony, postanowili wysłać swoich posłów z informacją, że nie wiedzieli o sojuszu z tymi wieśniakami i chcą się wycofać bez walki. Karbo zgodził się i dał im przewodnika, uprzedzonego wcześniej, że ma wybrać dłuższą drogę, aby konsul mógł zaatakować z zasadzki. Plan nie powiódł się, Karbo zawiódł na całej linii, z hańbił siebie, a Rzym naraził na niebezpieczeństwo. Rzymskie legiony zostały
rozbite. Klęska byłaby całkowita, gdyby barbarzyńcy nie przestraszyli się burzy. Mówi się, że burza była znakiem od bogów. Karbo został z rzucony z konia, gdy zobaczył swoją porażkę postanowił uciec z pola bitwy tylko dlatego, aby popełnić samobójstwo.
https://www.imperiumromanum.edu.pl/religia/kalendarz-rzymski/
Kamienna płyta z kalendarzem rzymskim
Rok 45 p.n.e.
Reforma kalendarza rzymskiego dokonana na polecenie Juliusza Cezara
przez aleksandryjskiego astronoma Sosigenesa. Był to kalendarz
juliański. W pierwszych latach istnienia Rzymu obowiązywał tzw. rok
Romulusowy, który podzielony był na dziesięć miesięcy. Pierwszym
miesiącem był marzec, który nazwany tak został na cześć ojca Romulusa
– Marsa. Rok ten liczył tylko 304 dni. Po 30 dni otrzymały kwiecień,
czerwiec, sierpień, wrzesień, listopad i grudzień. Pozostałe cztery
miesiące miały po 31 dni. Istniały pewne rozbieżności w długości dni
poszczególnych miesięcy w różnych zakątkach Italii. I tak w Albie
marzec miał 36 dni, a wrzesień tylko 16, a październik w Arycji aż 39
dni. Obecnie przyjmuje się, że rok Romulusowy trwał jednak znacznie
dłużej.
Kolejna reforma kalendarza przypada na lata panowania Numy
Pompiliusza lub Tarkwiniusza. Dodano wtedy dwa nowe miesiące styczeń
(Januarius) i luty (Februarius). Rok został podzielony zgodnie
z biegiem księżyca na dwanaście miesięcy, uwzględniając lata
przestępne. Cztery miesiące miały po 31 dni tj.: marzec, maj, lipiec,
październik, luty miał 28 dni, a pozostałe liczyły sobie po 29 dni.
Rok w tym kalendarzu liczył sobie 355 dni.
Juliusz Cezar przy pomocy swojego astronoma Sozygenesa
z Aleksandrii wprowadził kolejną reformę kalendarza rzymskiego. Sozyges obliczył, że każdy rok składa się z ponad 365 dni. Określił on liczbę dni dla poszczególnych miesięcy, a luty uczynił rokiem przestępnym raz na cztery lata. Zmiana jednak nie polegała na dodaniu do lutego jednego dnia, jak się to robi obecnie, lecz na powtórzeniu tego samego dnia.
https://www.imperiumromanum.edu.pl/ustroj/republika-rzymska/
Terytorium Rzymu pod końcem Republiki
Początek nowego kalendarza został ustalony na dzień 1 stycznia. Styczeń w kalendarzu juliańskim liczył 29 dni, luty 28 dni, po 31 dni miały: marzec, maj, lipiec, wrzesień i listopad, a pozostałe miesiące liczyły po 30 dni. Wcześniej występujący powtórzony miesiąc został usunięty.
Wkrótce po zabójstwie Cezara, kapłani naliczali rok przestępny nie co cztery, lecz co trzy lata. Spowodowało to kolejne przesunięcia dni w kalendarzu. Zaradził temu Oktawian August, który w 8 roku p.n.e. zakazał wprowadzania roku przestępnego przez następne 12 lat. Związane to było z wprowadzeniem, w ciągu 36 lat obowiązywania nowego kalendarza, 12 dni przestępnych, a nie 9 jak nakazywała reforma. Tak więc dopiero w 5 roku n.e. reforma kalendarza zakończyła się sukcesem. Wcześniejsze 50 lat (od 45 p.n.e. do 5 n.e.) nazywane jest „juliańskimi latami błędu”.
W kalendarzu rzymskim nazwy pierwszych sześciu miesięcy są wyprowadzone od nazwy bogów, za wyjątkiem lutego, który nazwę swą wziął od uroczystości, natomiast pozostałe sześć są oznaczeniem kolejności poszczególnych miesięcy, licząc od marca, co związane jest z tradycją kalendarza romulusowego. Nazwy miesięcy z czasem zostały zmienione na część władców.
I. Styczeń – Ianuarius (29 dni) – miesiąc Janusa, boga wszelkiego początku
II. Luty – Februarius (28 dni) – miesiąc „oczyszczenia” od februum – oczyszczanie od zmazy, dokonywane podczas świąt Luperkaliów
III. Marzec – Martius (31 dni) – miesiąc Marsa, ojca Romulusa
IV. Kwiecień – Aprilis (30 dni) – miesiąc Wenus (gr. Aphrodite)
V. Maj – Maius (31 dni) – miesiąc Mai – bogini italskiej, lub Mai – matki Merkurego
VI. Czerwiec – Iunius (30 dni) – miesiąc Junony
VII. Lipiec – Julius (31 dni) – miesiąc Juliusza Cezara
VIII. Sierpień – August (30 dni) – miesiąc Augusta Oktawiana
IX. Wrzesień – September (31 dni) – siódmy (septem – siedem)
X. Październik – October (30 dni) – ósmy (octo – osiem)
XI. Listopad – November (31 dni) – dziewiąty (novem – dziewięć)
XII. Grudzień – December (30 dni) – dziesiąty (decem – dziesięć)
Rzymski miesiąc dzielono na trzy ośmiodniowe jednostki, które nazywane były nundinami. Nundiny nie wypadały na określone okresy, gdyż na poszczególne ośmiodniowe jednostki był podzielony cały rok, a nie poszczególne miesiące. Tak więc w kalendarzu sprzed 46 roku p.n.e. rok miał 44 nundiny i 3 wolne dni, natomiast w kalendarzu juliańskim było ich już 45 i dodatkowe 5 dni wolnych. W ośmiodniowym cyklu było siedem dni roboczych, natomiast ósmy dzień był dniem wolnym od zajęć. W wielkich miastach odbywały się wtedy targi. W okresie cesarstwa targi odbywały się zaledwie dwa razy w miesiącu. Z biegiem czasu odchodzono od podziału ośmiodniowego i zastąpiono go siedmiodniowym. Cesarz Konstantyn Wielki wprowadził ustawowo niedzielę jako dzień wolny od pracy. Nazwy poszczególnych dni tygodnia prezentuje poniższa tabela.
I. Poniedziałek – dies Lunae – dzień Księżyca
II. Wtorek – dies Martis – dzień Marsa
III. Środa – dies Mercurii – dzień Merkurego
IV. Czwartek – dies Iovis – dzień Jowisza
V. Piątek – dies Veneris – dzień Wenus
VI. Sobota – dies Saturni – dzień Saturna
VII. Niedziela – dies Solis – dzień Słońca
Każdą dobę dzielono na dzień i noc. Natomiast każdą noc i dzień dzielono dodatkowo na cztery mniej więcej trzygodzinne części. Oczywiście w różnych porach roku jednostki czasowe były różne. W przypadku nocy te cztery części nazywane były wigiliami (co w łacinie oznacza czuwanie).
Rzymski historyk Terencjusz Warron dokonał nowych obliczeń i ustalił datę założenia Rzymu na rok 753 p.n.e. W ten sposób zaczęto liczyć datę od założenia Rzymu. Świadczyło by to, że dokładne daty wydarzeń historycznych Rzymu zaczynałyby się od roku 753 p.n.e.
Rok 44 p.n.e.
Rok 42 p.n.e.
Bitwa pod Filippi. Po zabójstwie Juliusza Cezara
państwo rzymskie podzielono na część wschodnią, gdzie
władali Gajusz Kasjusz oraz Marek Brutus. W części
zachodniej władali, Oktawian August, Marek Antoniusz oraz
Marek Lepidus, którzy stali za zamachem Juliusza
Cezara. Latem 42 roku p.n.e. pozostawiając na straży
spraw w Rzymie Lepidusa, Antoniusz i Oktawian wyruszyli do
Macedonii pod miasto Filippi. W czasie przesilenia
letniego Antoniusz wysłał z Włoch przez Adriatyk siły
szturmowe, na które składało się 8 legionów. Na ich czele
stali: Lucjusz Decydiusz Saksa oraz Gajusz Norbanus
Flakkus. Miały one na celu zajęcie przejścia na wschód od
obozu Brutusa i Kasjusza, odcinając tym samym ich od
posiłków oraz zaopatrzenia. Udało się także drugim rzutem
przetransportować główne siły Antoniusza i Oktawiana, mimo
ogromnej floty przeciwnika. Sytuacja uległa jednak
pogorszeniu, bowiem w czasie drogi do Grecji Oktawian
zasłabł. W wyniku czego dowództwo objął sam Antoniusz. Na
czele potężnej armii wyruszył on pod obóz Kasjusza
i Brutusa, gdzie miało dojść do jednej z największych
Siły Kasjusza i Brutusa wynosiły blisko 100.000
żołnierzy, jeśli zaś chodzi o jazdę mogła ona wynosić
około 17.000 jeźdźców. Razem było 17 legionów. Natomiast
siły Antoniusza i Oktawiana z kolei miały niewiele ponad 100.000 legionistów oraz 19.000 jazdy. Razem było 19 legionów.
Zaraz po przybyciu pod Filippi w połowie września Antoniusz, ku zdziwieniu przeciwnika, rozbił obóz w niekorzystnym do tego miejscu, na pylistej równinie niedaleko od pozycji zwolenników republiki. Jednak mimo przewagi Brutus i Kasjusz niechętni byli do bitwy. Wierzyli, że triumwirom skończą się w końcu zapasy, co zmusi ich do wycofania się. Niespodziewanie wkrótce w lektyce przybył chory Oktawian, który nie był jednak zdolny do walki.
Codziennie obie strony ustawiały w szyku swoje wojska, nawzajem starając się wystraszyć. W międzyczasie żołnierze Antoniusza potajemnie budowali trakt wśród wysokich trzcin, wiodący przez bagna do umocnień Brutusa i Kasjusza. Gdy dojście do obozu przeciwnika było gotowe, Antoniusz wysłał specjalną jednostkę
w celu przejęcia kilku placówek wroga. Zdziwienie optymatów było ogromne. Aby zahamować siły Antoniusza tą drogą zaczęto budować linię okopów, w celu odcięcia i oskrzydlenia żołnierzy Antoniusza. Pomysł był dobrze przemyślany, jednak
nieoczekiwane poprowadzenie przez Antoniusza dziewięciu legionów na umocnienia obozu Kasjusza zmusiły ich do zmiany planu. Antoniusz podobnie jak Cezar wierzył w siłę bojową legionów hiszpańskich. Dlatego też to im powierzył główne role. Na prawym skrzydle ataku ustawił niezawodną dziesiątkę, z kolei na lewej flance czwórkę. Nieoczekiwany atak
był doskonałym pomysłem, jednak były dowódca Cezara nie zwrócił w ogóle uwagi na jedną kwestię: poprzez ten atak Antoniusz kompletnie odsłonił swoje lewe skrzydło. Żołnierze Antoniusza w starciu nie zdawali sobie sprawy z tego, że mogą być zaatakowani od tyłu. Zaistniała sytuacja jednak zachęciła Brutusa do ataku. Powierzył on prawe skrzydło generałowi Markowi Waleriuszowi Korwinusowi Messalli, który na czele swoich oddziałów z całym impetem uderzył
w czwórkę powodując ogromne straty w szeregach Antoniusza. Oddziały Brutusa przebiwszy się dotarły do obozu przeciwnika, gdzie mordowały na swej drodze każdego. Ofiarą na szczęście nie padł Oktawian, którego uratowało przeczucie i za wczas opuścił obóz. Jednocześnie na prawej flance dziesiątka Antoniusza wyrzynała sobie drogę przez zastępy Kasjusza. W końcu udało się jej dotrzeć na czele z Antoniuszem do obozu Kasjusza. Wszędzie wokół oddziały przeciwnika uciekały w popłochu, mimo że Kasjusz starał się przywołać żołnierzy. W końcu jednak zmuszony został oddalić się od pola bitwy i wycofać na wzgórze za obozem. Tam podobno kazał się zabić, niejako widząc jak żołnierze Antoniusza pojmują Brutusa, co okazało się złudzeniem. Bowiem Brutus ani nie poległ, ani nie poniósł klęski.
Ostatecznie bitwa zakończyła się patem 3 października. Obie armie utraciły swoje obozy, a straty były względnie małe. Według przekazów Plutarcha i Appiana gorzej wypadli Antoniusz i Oktawian, którzy utracili 16.000 piechoty, przy zaledwie 8000 zabitych Brutusa. Było więc to, można powiedzieć, zwycięstwo republiki, tym bardziej że wsparcie jakie miało nadpłynąć z Adriatyku w postaci dwóch legionów
zostało zatrzymane przez flotę republikańską. Jednak
z pewnością większe problemy miał Brutus, który utracił
wartościowego sojusznika, jakim był Kasjusz. Ponadto zmagać
się musiał z nadgorliwością swoich oficerów, którzy zachęcali
go do ponownej walki. Jak się okazało miała to być jego
ostateczna klęska.
Do drugiego starcia doszło niemal w tym samym miejscu 23
października. Brutus stanął na czele lewego skrzydła prowadząc
skuteczną szarżę. Jednak prawa flanka, całkowicie niechętna
w walce uległa silnym wojskom Antoniusza. Jego legiony
przedarły się i otoczyły Brutusa niszcząc jego armię. Brutus
cudem ocalał i uciekł ze swoimi najwierniejszymi (żywymi)
ludźmi. Nie widząc jednak sensu dalszego oporu, zdecydował się
odebrać sobie życie.
Rok 36 p.n.e.
Bitwa pod Filippi okazała się praktycznie kresem republiki, mimo że jej koniec faktycznie uznaje się na 27 rok p.n.e. W państwie Senat nie posiadał już żadnej władzy i urząd ten był traktowany raczej honorowo. W imperium główne karty rozdawali triumwirowie. Jak się jednak okazało trzech ambitnych mężów nie mogło razem władać jednym organizmem państwowym. Jako pierwszy swoje wpływy utracił Marek Lepidus, który został pozbawiony armii w 36 roku p.n.e.
Rok 33-31 p.n.e.
Na polu bitwy zostało tylko dwóch: Oktawian August oraz Marek Antoniusz. Nieunikniona była kolejna wojna domowa, która faktycznie wybuchła 33 roku p.n.e. Decydujące rozstrzygnięcie między wodzami przypadło na dzień 2 września 31 roku p.n.e. w bitwie morskiej pod Akcjum. Siłami Oktawiana kierował Marek Agrypa. Oktawian ostatecznie zwyciężył mimo przewagi wroga.
Rok 30 p.n.e.
Oktawian po wygranej pod Akcjum udał się do Aten, skąd w 30 roku p.n.e. został zmuszony na krótki powrót do Italii, aby uśmierzyć bunty żołnierzy Antoniusza, by następnie podążyć w stronę Aleksandrii. Antoniusz i Kleopatra zaraz po bitwie uciekli do Aleksandrii, gdzie planowali kontynuować działania wojenne. Kiedy jednak pod Aleksandrią pojawiły się wojska Oktawiana, a siły Antoniusza zaczęły się poddawać Marek i Kleopatra popełnili samobójstwo nie widząc szansy ucieczki. Oktawian widząc swoje zwycięstwo postanowił utworzył prowincję Egipt. W wyniku konfliktu cała władza wpadła w ręce młodego i zdolnego przywódcy Oktawiana, nazwanego później Augustem. Rok 27 p.n.e. datuje się jako oficjalny koniec republiki, a początek pryncypatu.
Cesarstwo Rzymskie
Rok 27 p.n.e.
Kiedy Rzym zapewniał sobie miejsce w świecie za pomocą brutalnych podbojów, Republika stanęła w obliczu katastrofalnych wydarzeń, które ostatecznie zmusiły Rzymian do rezygnacji z rządów senatu na rzecz dyktatury
cesarza. W 27 r. p.n.e. Republika stała się Cesarstwem Rzymskim. Oktawian August panował od roku 27 p.n.e.
do 14. n.e. Był to początek panowania dynastii julijsko-klaudyjskiej, rządzącej do 68 roku n.e.
Rok 16 p.n.e.
Rzymianie przejmując cały teren Hiszpanii (Półwysep Iberyjski).
Rok 15 p.n.e.
Rzymianie zajęli Recję i Noricum.
Rok 13-9 p.n.e.
W latach tych Rzymianie chcieli zawładnąć nad terenami plemion Germańskich. Germanie byli najtrudniejszym przeciwnikiem dla Rzymian. Nigdy nie udało im się całkowicie podporządkować terenów środkowej Europy. Stoczyli między sobą mnóstwo bitw, najczęściej odbywały się między rzeką Ren a Łabą. Rzymianom udało się przejąć ich tereny tylko do rzeki Ren, gdzie ludność ta była okupowana przez rzymskie legiony za sprawą zwycięskich kampanii adoptowanych synów cesarza Oktawiana Augusta: Tyberiusza i Druzusa. Zwycięskie kampanie Druzusa Starszego oraz Tyberiusza w Germanii na przełomie er doprowadziły do tego, że między Renem a Łabą zaczęła się kształtować rzymska prowincja. Podczas jednej z późniejszych kampanii germańskich Rzymianie zapuścili się na odległe tereny zamieszkiwane przez liczne plemiona Cherusków i Tempterów. Legioniści brutalnie traktowali podbitą ludność, dokonując wielu gwałtów i grabieży. Doprowadziło to do zbrojnego powstania plemion germańskich, które rozpoczęły koncentrację w rejonie zalesionego wzgórza Riesekalkberg w paśmie wzgórz Lasu Teutoburskiego.
Rok 9 n.e.
W 9 roku n.e. odbyła się bitwy w lesie Teutoburskim. Kiedy do Augusta dotarła wieść o problemach z romanizacją terenów podbitych, postanowił
wówczas wysłać w celu zdławienia rebelii gubernatora prowincji Publiusza Kwinktyliusa Warusa. Gdy pod koniec roku 9 n.e. Warus otrzymał raport
rzymskie mimo wszystko rozpoczęły marsz za Germanami.
Warus posiadał 3 rzymskie legiony (około 20000-25000 żołnierzy), natomiast armia Arminiusza wynosiła około 18000. Wyprawa przez las Teutoburski była bardzo niebezpieczna: tereny mało znane dla Rzymian,
porosły lasami, pagórkowaty i miejscami podmokły. Trzeba było bez przerwy ścinać drzewa, przerzucać mosty, równać rozpadliny oraz likwidować wszelkie przeszkody. Linia marszu była niebezpiecznie rozciągnięta na blisko 20 km, co dodatkowo utrudniało ewentualną obronę. Sytuację postanowili wykorzystać barbarzyńcy atakując znienacka oddziały Rzymian. Strzały i włócznie zasypywały Rzymian ugrzęzłych w lasach. Legioniści byli bezsilni wobec wojowników rażących ich ze wszystkich stron. Każde odłączenie się od szeregu oraz próby ofensywy skazane były z góry na porażkę. Wojownicy Arminiusza
byli niezwykle szybcy oraz nie działali w grupach, dlatego w każdym momencie mogli się wycofać na bezpieczną pozycję i dalej razić Rzymian pociskami. Rzymianie wycofali się na polane wiedząc, że Germanie nie odważą się
wyłonić z mrocznego lasu. Następnego dnia Rzymianie próbowali przebić się z powrotem do swoje granicy (rzeki Ren), ale niestety znowu zostali zaatakowani. Garstka żołnierzy z Warusem na czele wycofała się na polane. Kolejnego dnia garstka Rzymian znowu próbowała się przebić do rzeki Ren, ale Germanie nie mieli litości, zlikwidowali
3 legiony, nikt z tego lasu nie wyszedł żywy. Na końcu przeżył tylko Warus, ale podczas ucieczki został otoczony przez Germanów, więc nie chcąc być pojmany lub zginąć w męczarniach, popełnił samobójstwo. Klęska w Lesie Teutoburskim była jedną z największych w historii Rzymu i powstrzymała dalszy podbój Germanii. Uciętą głowę Warusa, Arminiusz wysłał jako prezent do króla Markomanów – Marboda. Ten jednak odesłał ją do Rzymu. Oktawian dostał szału
na wieść o utracie trzech legionów.
Rok 16 n.e.
6 lat po tragicznym wydarzeniu wielki wódz Germanik pokonał siły Arminiusza, odnalazł miejsce klęski i pogrzebał szczątki trzech legionów. Cesarz Tyberiusz uznał, że wojny z Germanami są zbyt kosztowne i odwołał Germanika. Ostatecznie granicę Imperium rzymskiego w tym regionie postanowiono oprzeć o Ren nie widząc potrzeby anektowania nowych, z punktu widzenia Rzymian - nie atrakcyjnych gospodarczo ziem.
Rok 30 lub 33 n.e.
W roku tym Rzymianie zamordowali Jezusa Chrystusa poprzez ukrzyżowanie Go. Według chrześcijańskich wierzeń był
to Syn Boży. Wyrok zatwierdził Poncjusz Piłat, który sprawował władzę w Judei. Piłat nie miał wyboru, musiał wydać Go na śmierć, ponieważ większość ludzi się tego domagało. Piłat nie chciał Go zabijać, ale odrzucenie wyroku mogłoby doprowadzić do poważnego buntu.
Śmierć Jezusa z powodowało na świecie wprowadzenie wierzeń chrześcijańskich. Na początku było to ignorowane przez wiele narodów, jak np. przez Rzymian, którzy mordowali chrześcijan. Można to stwierdzić na podstawie wybudowanego Koloseum w roku 80 n.e., gdzie według naukowców zmuszano chrześcijan do walki z gladiatorami lub
z dzikimi zwierzętami. Z czasem chrześcijaństwo stało się główną religią w starożytności, gdzie nawrócona pogan na wiarę chrześcijańską, a kto się temu sprzeciwiał mordowano go. Wiara chrześcijańska stała się bardzo popularna,
ludy, które chcieli utworzyć państwo musiały się nawrócić, ponieważ kultura chrześcijańska była najbardziej cywilizowana.
Rok 43 n.e.
Podbój Brytanii przez Klaudiusza. Brytanię uważano ponadto za krainę szczególnie atrakcyjną, ze względu na liczne kopalnie i wielu niewolników. Brytanię zajmowano kawałek po kawałku. Ostatecznie zajęto teren współczesnej Szkocji, która nie miała zbyt dużej wartości. Brytania była zbyt dobrze strzeżona, Rzymianie stracili nadzieję na zajęcie jej całej.
Rok 45 n.e.
Podbój Mauretanii.
Rok 46 n.e.
Utworzenie prowincji Tracja.
Rok 55-58 n.e.
Wielka wyprawa zbrojna do Armenii.
Rok 59 n.e.
Neron organizuje igrzyska na wzór grecki.
Rok 66-70 n.e.
Powstanie żydowskie. Wojna rzymsko-żydowska rozpoczęła się od wybuchu żydowskiego powstania przeciwko panowaniu rzymskiemu w Judei. Powstańcze walki przemieniły się w regularną wojnę, która zakończyła się klęską Żydów
i doprowadziła do zniszczenia całego kraju. W Jerozolimie zginęło według przekazów Flawiusza 1100000 Żydów. Do niewoli trafiło ponad 97 000 Żydów, z czego 17.000 zmarło z głodu. O ile liczba jeńców jest prawdopodobna, o tyle liczba zabitych została wyolbrzymiona. Książęta i przedstawicieli znakomitych judzkich rodów odesłano do Rzymu. Starszych wysłano do egipskich kopalń, a najsilniejszą młodzież rozdano po rzymskich prowincjach, aby występowała
w cyrkach walcząc z dzikimi zwierzętami. Podczas jednego cyrkowego spektaklu potrafiono zgładzić nawet 2000 ludzi. Dzieci i niewiasty sprzedano. Cesarz Wespazjan ogłosił Judeę swoją własnością prywatną i nakazał rzymskim urzędnikom rozprzedać ją małymi działkami.
Rok 80 n.e.
Otwarcie Koloseum. Amfiteatr
Flawiuszów, Koloseum to potężna
budowla o owalnym kształcie
przeznaczona na igrzyska, które
obejmowały zapasy, walki gladiatorów,
walki z dzikimi zwierzętami oraz
bitwy morskie, tzw. naumachie.
Tradycja mówi iż w Koloseum mordowano
chrześcijan, co upamiętniono krzyżem
wewnątrz budowli. Teza ta jest jednak
obecnie kwestionowana przez część
naukowców.
W 217 roku n.e. Koloseum zostało
poważnie uszkodzone z powodu pożaru,
który według przekazu Kasjusza Diona,
wywołany został przez błyskawicę.
Pożar zniszczył drewniane, wyższe
poziomy amfiteatru. Budowla nie
została w pełni odbudowana aż do 240
roku n.e. Dalsze naprawy miały miejsce w 250 (lub 252) roku n.e. i ponownie w 320 n.e. Zachowały się inskrypcje na niektórych elementach obiektu, sugerujące ich odbudowę w późnym okresie Imperium. Takie naprawy przeprowadzono za panowania cesarza Teodozjusza II oraz Walentyniana III (prawdopodobnie ze względu na trzęsienie ziemi, do którego doszło w 443 roku n.e.). Dalsze prace prowadzono w 484 i 508 roku n.e., już po zdobyciu Rzymu przez barbarzyńców.
Rok 101-102 n.e.
I wojna dacka. Po przeprawieniu się przez Dunaj licząca aż 150 000 ludzi armia rzymska pod wodzą cesarza Trajana pokonała przeciwnika w dunajskich Żelaznych Wrotach. Rok później Rzymianie opanowali ważniejsze twierdze górskie wokół stolicy Daków Sarmizegetusa. Deccebal ponownie poprosił o pokój. Tym razem jednak zmuszony był zrzec się części terytoriów.
Rok 105-106 n.e.
II wojna dacka. Rzymianie podeszli aż do stolicy Daków Sarmizegetusa i rozpoczęli jej blokadę. Miasto skapitulowało a Deccebal wraz z częścią swoich oddziałów zbiegł by stoczyć ostatnią bitwę. Po klęsce popełnił samobójstwo. Konającego króla odnalazł legionista Maksymus, który dostarczył jego głowę cesarzowi. Dacja stała się prowincją rzymską.
Rok 106 n.e.
Aneksja Arabii Skaliste.
Rok 114 n.e.
Aneksja Armenii.
Rok 114-117 n.e.
Wojna Trajana z Partami, która kończy się utworzeniem dwóch nowych prowincji – Mezopotamii i Asyrii.
Rok 121-129 n.e.
Rzymianie zaprzestali dalszego podboju Brytanii ze względu na zbyt duży
stawiany opór, więc Rzymianie postanowili wyznaczyć swoją granicę budując tzw. Mur
Hadriana. Wał przecinał wyspę od morza do morza o długości 118 km. Na większości
odcinków wysokość muru wynosiło około 4,5 m, co 500 metrów rozmieszczono wieże
strażnicze, a co 1,5 kilometra niewielkie forty. Na zapleczu znajdowały się drogi,
a na przedpolu fosy. Do budowy zabytku użyto 750.000 m3 kamieni. Mur miał stanowić
prawdopodobnie wał obronny przed najazdem barbarzyńców, ale niektórzy twierdzą, że
bardziej mur ten miał wyznaczać granicę.
Rok 132 n.e.
Wybuch powstania Żydów pod wodzą Bar Kochby uznanego za Mesjasza. Była to druga
wojna żydowsko-rzymska, mająca na celu zrzucenie zwierzchnictwa Cesarstwa
rzymskiego nad prowincją Judea. Jednak po nieudanym powstaniu wielu rabinackich
pisarzy obarczyło go przydomkiem Bar Kozeba co oznacza w języku aramejskim Syna
Kłamstwa.
Rok 142-144 n.e.
Okres budowy kolejnego wału obronnego (tzw. Mur Antoninusa). Decyzja nad budową muru wynikała z zajadłych ataków Kaledończyków na terytorium rzymskie. Mur miał przede wszystkim na celu zastąpienie wału Hadriana zbudowanego około 160 kilometrów na południe, co oznaczało, że Rzymianie chcieli nadal podbijać tereny położone na północy.
Ostatecznie jednak ekspansja się nie powiodła, bowiem nie udało się pokonać Piktów. Tym samym mur Antoninusa
pozostał najbardziej na północ wysuniętym pasem Brytanii. Obszar powyżej muru Rzymianie nazwali Kaledonią, a tereny między wałami „Starą Północą”. Wojna w latach 139-142 n.e. zakończyła proces stabilizowania nowego systemu granicznego – kiedy to Antoninus Pius został obwołany imperatorem po raz drugi. Wał przebiegał przez pas środkowy Szkocji, na naturalnej linii przewężenia Forth-Clyde. Był on o połowę krótszy od Muru Hadriana i tym samym łatwiejszy do obrony. Mur wynosił ok. 63 km długości, miał około 4 metry wysokości i 4,5 szerokości. Po stronie północnej przylegała do niego fosa o szerokości 12 i głębokości 4 metrów. Od strony południowej wzdłuż muru Rzymianie zbudowali drogę pozwalającą swobodnie przemieszczać się wzdłuż wału. W skład umocnień wchodziło 19 fortów rozmieszczonych co 3 km.
Mur został porzucony po zaledwie dwudziestu latach, kiedy to Rzymianie wycofali się z terenów dzisiejszej południowej Szkocji i powrócili do wału Hadriana w roku 164 n.e. W tym okresie, kiedy rezygnowano z utrzymania Wału Antonina, obszar leżący miedzy obu wałami spełniał role strefy buforowej, oddzielającej terytorium rzymskiej prowincji od nieujarzmionych plemion kaledońskich, amortyzując siłę kolejnych inwazji tych wojowniczych ludów.
Z tym wydarzeniem wiąże się legenda o wodzu klanu Grahamów, Graemie. Podobno był on wielkim kaledońskim wojownikiem, który złamał potęgę Rzymian i wygnał ich za Mur Hadriana.
W 197 roku n.e. mur był wielokrotnie atakowany. Za cesarza Septymiusza Sewera postanowiono o odbiciu „Starej Północy”. Obszar udało się zająć w 208 roku n.e. Tereny te Rzymianie zajmowali przez kilka następnych lat, dlatego mur niekiedy nazywa się Wałem Sewera.
Rok 162-166 n.e.
Rok 167-180 n.e.
Wojny markomańskie. Była to seria konfliktów zbrojnych pomiędzy Cesarstwem Rzymskim a plemionami germańskimi w strefie limesu środkowo-dunajskiego. W pierwszej fazie wojen barbarzyńcy uderzyli na rzymskie prowincje: Noricum (Górna Austria, część Bawarii), Panonię (Węgry, Austria) i Recję (pd. Niemcy i Szwajcaria), a w 169 roku n.e. przekroczyli Alpy. Rzymianie opanowali sytuację pod koniec 170 roku n.e. i wyniku kolejnych kampanii zajęli obszary Moraw i południowo-zachodniej Słowacji, gdzie cesarz Marek Aureliusz postanowił utworzyć nowe prowincje. Po śmierci władcy w 180 roku n.e., jego syn Kommodus zrezygnował z planów ojca i wycofał legiony za linię Dunaju.
Rzymianie po raz pierwszy od 270 lat zewnętrzny wróg zagroził wówczas sercu Imperium. Z drugiej jednak strony, nigdy wcześniej ani nigdy później rzymskie legiony nie stanęły tak blisko obecnych granic Polski.
W wojnach markomańskich wzięło udział wiele plemion o rozmaitych korzeniach etnicznych, sąsiadujących z Imperium Rzymskim wzdłuż granicy naddunajskiej. Kierowniczą rolę odgrywali jednak wśród nich Germańscy Markomanowie
i Kwadowie (stąd „wojny markomańskie”) oraz sarmaccy Jazygowie.
Rok 252 n.e.
Ataki Gotów i plemion barbarzyńskich na północną granicę imperium.
Rok 259 lub 260 - 274 n.e.
Rok 268 n.e.
Goci wkraczają do Tracji i Grecji.
Rok 271 n.e.
Rzymianie wycofują się z Dacji prawdopodobnie w wyniku napływu Gotów na ziemie Cesarstwa. W tym samym roku Jutungowie przekraczają Alpy i wędrują w stronę Rzymu. Cesarz Aurelian wysyła armię, aby ich powstrzymać. Legiony rzymskie wpadają w zasadzkę przez Alamanów w trakcie walki z Jutungami pod Placencją. Aurelian przeżył, ale jego wojsko zostało zniszczone. Aurelian tak szybko nie dał za wygraną. W tym samym roku doszło do starcia Rzymian pod wodzą Aureliana z Jutungami i Alamanów w pobliżu dzisiejszego miasta Fano (starożytne Fanum Fortunae), krótko po porażce w bitwie pod Placencją. Po początkowym sukcesie barbarzyńcy podzielili oddziały i dokonywali grabieży na terenie niziny nadpadańskiej, po czym udali się do środkowej Italii w stronę Rzymu. Jednakże podzielone oddziały zostały pokonane przez Aureliana najpierw pod Pisaurum, potem pod Fanum Fortunae i ostatecznie podczas odwrotu najeźdźców pod Ticinum (Pawia).
Bitwa zakończyła się zwycięstwem wojsk Aureliana i przyczyniła się do oddalenia zagrożenia germańskiego od
Rok 274 n.e.
Aurelian otacza Rzym potężnymi murami (tzw. Mur Aureliana) z obawy o najazd barbarzyńców.
Rok 284 n.e.
Ustanowienie Dominatu (czyli wprowadzenie władzy absolutnej przez Dioklecjana). Władza opierała się na reformach wewnętrznych państwa rzymskiego, jak np. wprowadzenie ustroju politycznego, który skupiał w swoim ręku władzę sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą.
Rok 285 n.e.
Po aklamacji Dioklecjan zdecydował się na powolny powrót na wschód. Na Bałkanach jesienią 285 roku n.e.,
napotkał armię plemienia Sarmatów, które domagało się jego pomocy w odzyskaniu utraconych ziem lub zgody na
wypasanie zwierząt na terenach Rzymian. Cesarz odmówił i stoczył z nimi bitwę, która nie przyniosła całkowitego zwycięstwa. Warto dodać, że nacisk Sarmatów wynikał z przemieszczeń plemion w Europie Środkowej. Napór Nomadów na plemiona zamieszkujące Europę środkowo-wschodnią był zbyt dużym i rozległym zjawiskiem, aby jedną wojną móc rozstrzygnąć konflikt. Dioklecjan musiał przygotowywać się na kolejne starcia z Sarmatami.
Rok 311 n.e.
Edykt tolerancyjny Galeriusza w Nikomedii. Edykt był aktem
prawnym, ustanawiający wolność religijną dla chrześcijan na
terenie Cesarstwa rzymskiego. Ów edykt był sygnowany przez
ówczesnych czterech legalnych Augustów: Galeriusza,
Licyniusza, Maksymina Daię oraz Konstantyna Wielkiego,
niemniej głównym architektem pierwszego edyktu tolerancyjnego
w dziejach Cesarstwa rzymskiego był August Galeriusz. Po
wydaniu edyktu Galeriusz zmarł na raka.
Rok 312 n.e.
Bitwa przy moście Mulwijskim na północ od ówczesnego
Rzymu, w której cesarz Konstantyn I Wielki pokonał cesarza
Maksencjusza. Bitwa zakończyła się zwycięstwem Konstantyna,
natomiast Maksencjusz w czasie ucieczki utonął w Tybrze.
Rok 313 n.e.
Ogłoszenie edyktu mediolańskiego, który zgadzał się na wolność wyznania. Edykt ogłoszony wspólnie przez cesarza zachodniej części Imperium rzymskiego Konstantyna Wielkiego oraz cesarza wschodniej części Licyniusza w 313 roku n.e. w Mediolanie. Zaprowadzał wolność wyznania wiary w Cesarstwie Rzymskim. Od tej pory chrześcijanie bez przeszkód mogli wyznawać swoją religię. Na mocy edyktu nastąpił zwrot budynków i gruntów kościelnych gminom chrześcijańskim. Duży wpływ na powstanie edyktu miał sam Konstantyn I, który wydaje się, że w tym już czasie odczuwał bliższą więź z bóstwem chrześcijańskim. Edykt w Mediolanie był kontynuacją Edyktu tolerancyjnego Galeriusza
wydanego dnia 30 kwietnia roku 311 n.e. Był to pierwszy w dziejach akt prawny, ustanawiający wolność religijną dla chrześcijan na terenie Cesarstwa rzymskiego. Nie zmienia to jednak postaci rzeczy, że w niektórych częściach Imperium lokalni władcy nie godzili się na jego postanowienia. Za triumf chrześcijaństwa uznaje się właśnie Edykt
mediolański z roku 313 n.e. W praktyce dokument z Mediolanu gwarantował jedynie wolność religii, nie ustanawiając jej wyznaniem państwowym.
Rok 318 n.e.
Zakaz składania prywatnych ofiar przez pogan.
Rok 324 n.e.
Konstantyn Wielki po zwycięstwie nad Lizyniuszem w 324 roku n.e., przeprowadził udaną reformę monetarną. Dzięki pozyskaniu dużych ilości złota wprowadza złotego solidusa, dzięki czemu mógł wprowadzić wiele podatków płatnych w pieniądzach. Monety srebrne miały mniejsze znaczenie. W ekonomii, późne cesarstwo zerwało z zasadami pryncypatu, czyli swobodnego rozwoju gospodarczy bez ingerencji państwa. Tutaj gospodarka zostaje podporządkowana dyrektywom państwa. Próbowano ujednolicić system w całym Imperium. Zaspokajając potrzeby armii, rozwiniętego aparatu biurokratycznego, licznego dworu było ciężarem dla ludu i wyczerpywał potencjał ogółu ludności.
Rok 325 n.e.
Sobór w Nicei, na którym sformułowano nicejskie wyznanie wiary. Potępiono arianizm, nestorianizm i donatyzm oraz ustalono trójjedności Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego. Sobór w Nicei polegał na zgromadzeniu biskupów chrześcijańskich Cesarstwa rzymskiego, zwołane przez cesarza Konstantyna Wielkiego i ustalenie przez nich datę obchodów uroczystości upamiętniającej zmartwychwstanie Chrystusa – w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca. Na tej podstawie cesarz Konstantyn ustanowił doroczne święto państwowe – Wielkanoc.
Przeniesienie stolicy do Konstantynopola, dawnej kolonii greckiej Bizancjum.
Podział cesarstwa między trzech synów Konstantyna Wielkiego.
Panowanie Juliana Apostaty, który próbował restaurować wiarę pogańską, a obalić chrześcijaństwo, ale z nikłym skutkiem. W 363 r. wyruszył na wojnę z Persami na czele swoich legionów, gdzie zginął. Wiele osób z jego otoczenia odradzało mu tę kampanię. Perski król Szapur II podobno pragnął pokoju z Rzymem, a w całym cesarstwie ludność obawiała się kosztów wojny, które niechybnie musiałyby na nią spaść. Persowie stawiali duży opór, Julian
w świadomości nieograniczonych zapasów oraz licznych wojsk perskich ostatecznie zmusiła Juliana do powolnego wycofania się w kierunku granicy. W drodze powrotnej jego legiony były nieustannie nękane przez przeciwnika. W niemiłosiernym upale zaczęło brakować żywności. Dnia 22 czerwca w dolinie Marangi doszło do kolejnej bitwy. Rzymianie odparli atak perskich łuczników i rozgromili kawalerię wroga. Pomimo zwycięstwa nastroje w oddziałach były słabe.
Następnego dnia Julian jadąc na czele swych wojsk w dolinie Maranga koło dzisiejszej Samarry, nie założył zbroi. W pewnym momencie doniesiono mu, że Persowie zaatakowali tylną straż, pochwycił więc tarczę i ruszył do tyłu. Manewrując między oddziałami nagle Julian poczuł, że został trafiony w brzuch włócznią, która lekko musnęła jego ramię, przebiła żebra i wątrobę. Prawą ręką próbował wyciągnąć ostrze, które jednak jedynie raniło mu palce. Julian spadł z konia, a jego żołnierze przenieśli go do namiotu, gdzie stracił mnóstwo krwi.
Nikt nie potrafił mu pomóc, a z rany wciąż sączyła się krew. Podobno zebrani żołnierze szlochali głośno, a cesarz karcił ich, mówiąc, że nie wolno płakać nad władcą, który właśnie zmierza ku niebu i gwiazdom. Późną nocą poprosił o zimną wodę, wypił ją i po kilku chwilach zmarł. Przed śmiercią nie wyznaczył następcy.
Po dziś dzień nie ma pewności, czy cesarz zginął z ręki Persa czy może legionisty, będącego gorliwym wyznawcą Chrystusa, boga odrzuconego przez Juliana.
Pojawienie się Hunów w Europie zapoczątkowało wędrówki ludów. Wędrówka ludów poważnie zagroziła Cesarstwu rzymskiemu, w takim stopniu, że doszło do upadku części zachodniej cesarstwa.
W dziejach Republiki Rzymskiej, pod koniec III wieku p.n.e., zaczęto wznosić murowane domy prywatne, wielkie kamienice czynszowe (insulae) oraz jednopiętrowe domy bogaczy. W tym okresie wokół Forum Romanum powstawać zaczęły budowle publiczne, co w krótkim czasie wyniosło to miejsce na główne centrum życia towarzyskiego oraz handlowego Rzymu. Jedną z pierwszych takich budowli był wielki cyrk Flaminiusza z 221 roku p.n.e. Od II wieku p.n.e. zaczęły powstawać pierwsze kryte hale (curiae) przeznaczone za zebrania sądowe i różnego rodzaju posiedzenia.
Wraz z ekspansją w Italii oraz poza nią Rzymianie zaczęli dostrzegać korzyści płynące z szeroko rozbudowanej sieci dróg. Rzymianie nowe techniki wznoszenia budowli zapożyczyli od Greków. Wprowadzono kolumnowe portyki,
kształty budynków teatralnych i cyrku oraz style architektoniczne (dorycki, joński, koryncki), które mieszali ze sobą. W fasadach kilkukondygnacyjnych budowli umieszczali często na parterze cięższe optycznie kolumny doryckie, wyżej smuklejsze jońskie, a na szczycie korynckie. Ich własnym wytworem były łuki triumfalne i kolumny.
Rzymianie wzbogacili greckie porządki architektoniczne o arkady, będące łukami wspartymi na dwóch kolumnach. Ponadto stworzyli swoje własne porządki architektoniczne. Kolumny, belkowanie i arkady stały się z czasem charakterystycznymi elementami architektury monumentalnej starożytnego Rzymu. Konieczność zaopatrzenia w wodę mieszkańców Rzymu dała początek budowie wodociągów oraz akweduktów, które ją sprowadzały z pobliskich gór. Pierwszym akweduktem był Aqua Appia powstały w 312 roku p.n.e. Z czasem wraz z ekspansją terytorialną akwedukty zaczęły powstawać masowo w całej Italii. Lokowano je przy większych ośrodkach miejskich. Do najważniejszych wodociągów w tym okresie należał aqua Macia, wzniesiony w 144 roku p.n.e. przez Kwintusa Marcjusza Reksa. Jako jedyny z zachowanych wodociągów jest czynny do dziś. Te wielkie konstrukcje oparte zostały na technice budowy mostów w celu wyrównania różnic wysokości terenu.
Ostatni okres republiki przyniósł Rzymowi zupełnie nowy wygląd. W stolicy powstawały wspaniałe budowle, jak np. świątynia Jowisza zbudowana w stylu toskańskim. W I wieku p.n.e. ambitni wodzowie chcący zyskać sobie sympatię ludu za łupy wojenne wznosili w Rzymie świetne konstrukcje. I tak zniszczoną w wyniku pożaru świątynię Jowisza odbudował Sulla, Pompejusz Wielki wzniósł pierwszy kamienny teatr, a Cezar zbudował własne forum –Forum Cezara.
Niesamowicie wzbogacająca się na wojnach arystokracja zaczęła wznosić wytworne wille okrążone pięknymi ogrodami. Wtedy też miasta rzymskie otaczano murami obronnymi z bramami i wieżami.
Rzymianie posługiwali się bardzo wydajną, choć niezbyt odkrywczą technologią. Mieli lepszy sprzęt budowlany niż Egipcjanie, między innymi kołowroty, dźwigi i żelazne narzędzia, których budowniczowie piramid nigdy nie posiadali. Z drugiej zaś strony nie dysponowali niczym, co wykraczałoby poza greckie osiągnięcia w tej dziedzinie. Używali wielu materiałów, które w większości były już od dawna stosowane na Wschodzie. Właśnie tego wieku Rzymianie przejęli wynalezione nowe materiały budowlane: cegłę oraz zaprawę cementową (murarską). Wyjątek stanowił beton, oryginalny rzymski wynalazek, który pozwolił na wznoszenie budynków o nowym kształcie. Ponadto wynalezienie kopuł pozwoliło Rzymianom stać się pierwszymi, którzy nie potrzebowali rzędów kolumn do podtrzymywania szeroko rozpiętych stopów. Jedną z największych i najsłynniejszych budowli, w których wykorzystano kopułę był Panteon w Rzymie. Zapożyczono
z tamtych rejonów także łuki oraz wielkie sklepienia, które znacznie ułatwiły budowę większych budowli. Sklepienia stosowano przede wszystkim w budownictwie świątynnym oraz w monumentalnych budowlach użyteczności publicznej.
Pod koniec I wieku p.n.e. zaczęto stosować marmur wydobywany w północnej Italii, w Carrarze. Obok kamienia stał się jednym z najpopularniejszych materiałów. Kres republiki oraz początek pryncypatu miał wprowadzić państwo rzymskie w nowy, lepszy okres architektoniczny.
W roku około 260 powstało Cesarstwo Galijskie przez samozwańczego uzurpatora Postumusa. Państwo składało się
z części rzymskich prowincji: Galii, Hiszpanii, Betyki, Brytanii. Kryzys spotęgowany został przez wieść o wzięciu do niewoli cesarza Waleriana I przez sasanidzkich Persów, po bitwie pod Edessą w roku 259 n.e. Władza w Rzymie przeszła w ręce jego syna – Galiena, który musiał sprostać wielu zagrożeniom zewnętrznym. Seria rewolt wojska
w prowincjach naddunajskich w Panonii doprowadziła do odsłonięcia bronionej przez Postumusa linii Renu. Postumus pod swoim zarządem miał Germanię Górną i Dolną, a uchodził za zdolnego namiestnika. Udowodnił to między innymi latem 260 roku n.e., kiedy to odparł najazd Franków na Renie. Jego zwycięstwo było o tyle skuteczne, że przez następne 10 lat nie było kolejnych inwazji z tej strony.
W ten sposób Postumus stał się z czasem jedną z najbardziej wpływowych i decyzyjnych osób w zachodniej części Imperium. Młody syn Galiena – Salonin wraz ze swoim opiekunem Sylwanem znajdował się w Colonia Agrippina (obecna Kolonia). Jego ojciec chciał trzymać syna z dala od wschodnich walk, a jednocześnie chciał mieć oko na ambitnego Postumusa.
Około roku 260 n.e. Postumus, pełniący do tej pory obowiązki namiestnika prowincji Germania, wykorzystując osłabienie armii rzymskiej, wystąpił przeciwko małoletniemu synowi cesarza Galiena, Saloninowi oraz jego opiekunowi Sylwanowi. Zarówno Salonina jak i Sylwana kazał zamordować. Wkrótce też opanował całą Galię. Jego zwierzchność uznały również Hiszpania i Brytania. Na opanowanym przez siebie terytorium Postumus utworzył niezależne od Rzymu cesarstwo, z własnym senatem i konsulami (zgodnie z numizmatyką, Postumus posiadał urząd konsula pięć razy) oraz z własną monetą wartościowszą. Cesarstwo Galijskie miało także własną gwardię pretoriańską. Swoją stolicę ogłosił albo w Colonia Agrippina, albo w Augusta Treverorum (obecny Trewir). Ważnym miastem jego państwa był także Lugdunum (obecny Lyon).
W 261 roku n.e. Postumus odparł atak Franków i Alamanów, którzy przekroczyli Ren. W roku 263 n.e. Galien wyprawił się na zachód w celu rozprawienia się z samozwańczym władcą. Operacja okazała się jednak nieskuteczna i nigdy więcej już nie podejmował takich działań.
Postumus musiał się rozprawiać także z zagrożeniami wewnętrznymi. We wczesnym roku 268 n.e. zmierzył się
z Lelianem (Laelianus), jednym ze swoich dowódców, który obwołany został cesarzem przez legio XXII Primigeniaw Mogontiacum (obecne Mainz). Postumus pokonał i zabił wroga, jednak nieoczekiwanie jego właśni żołnierze zdecydowali się pozbawić życia Postumusa, na wieść, że nie będą mogli splądrować miasta.
Po śmierci Postumusa, Cesarstwo Galijskie zmierzało ku upadkowi. Cesarz rzymski Klaudiusz II Gocki odbudował rzymskie wpływy w Gallia Narbonensis oraz części Gallia Aquitania. Niewykluczone, że rzymską władzę uznały także niektóre prowincje hiszpańskie, będące dotychczas pod rządami władców z Trewiru.
Po śmierci Postumusa cesarzem został Marius, który zmarł niedługo po objęciu urzędu. Niektóre źródła podają, że panował ledwie dwa dni. Jednak zgodnie ze źródłami numizmatycznymi uznaje się, że rządził parę miesięcy. Następcą wybrany został Victorinus. Uznano go w Galii i Brytanii, poza Hiszpanią. Nowy cesarz swoje rządy spędził na dławieniu buntów oraz próbie odzyskania ziem galijskich, które uznały władzę w Rzymie. Ostatecznie Victorinus w roku 271 n.e. został zamordowany w Kolonii przez zazdrosnego oficera Attianusa, któremu uwiódł żonę.
Po śmierci Victorinusa, jego matka – Wiktoria przejęła rozkazy nad żołnierzami syna i użyła swoich wpływów, aby mianować następcę. Z jej wsparciem nowym cesarzem galijskim został Tetricus I, którego uznano w Brytanii i części Galii. Nowy władca zmierzyć się musiał z najazdami barbarzyńców na Galię. Udało mu się odzyskać prowincje Gallia Aquitania i zachodnią część Gallia Narbonensis. Tetrykus wykorzystał fakt, że cesarz rzymski Aurelian w tym czasie musiał się zmagać na wschodzie z buntem królowej Zenobii w Palmyrze. Tetricus I uruchomił ponownie sądy w Trewirze, a w roku 270 n.e. mianował swojego syna – Tetrykusa II (Tetricus II) cezarem. W następnym roku Tetrykus II stał się współkonsulem.
Cesarstwo z czasem zmierzyć się musiało z kolejną rewoltą, dowodzoną przez Faustinusa. W tym czasie cesarz Aurelian rozprawił się z Królestwem Palmyry i skupił się na wojnie z Cesarstwem Galijskim. Ruszył do Galii, gdzie w roku 274 n.e. w bitwie pod Catalaunum pokonał Tetrykusa. Według źródeł władca na Zachodzie miał prosić o łaskę dla siebie i syna, w zamian za kapitulację. Naukowcy wskazują, że mogła to być później wymyślona propagandowa historia Aureliana. Pewnym jest jednak, że cesarz Aurelian odniósł zwycięstwo na wschodzie i zachodzie Imperium oraz definitywnie rozbił cesarstwo galijskie. Galia zostało bezboleśnie wcielone do Imperium rzymskiego.
Rok 293 n.e.
Dioklecjan później zrozumiał, że jedna osoba nie jest już w stanie zarządzać tak rozległym terytorium. Nie można było bowiem szybko i skutecznie reagować w konkretnych sytuacjach, jakie zaistniały na odległych jego krańcach. Dlatego wprowadził system, który nazwano tetrarchią (dwóch Augustów i dwóch Cezarów wspólnie sprawują władzę centralną i bronią granic imperium).
Cesarz wyznaczył współrządcę z tytułem augusta i powierzył mu zarząd zachodniej części państwa. Dioklecjan pozostał na Wschodzie, ale zachował władzę zwierzchnią wobec wszystkich pozostałych. Każdy z augustów wyszukał sobie do pomocy zastępcę z tytułem cezara. Cesarz zakładał, że po dwudziestu latach rządów, Augustowie dobrowolnie zrzekną się władzy, a ich miejsce zajmą cezarowie. Powołają oni nowych cezarów, którzy w przyszłości również
zostaną augustami, co miało się ciągnąć.
System ten okazał się jednak utopijny,
bowiem po abdykacji Dioklecjana i jego
odpowiednika na zachodzie doprowadziło do
nowych wojen domowych.
Główne reformy wprowadzono jednak
w administracji i wojsku. Wpierw w związku
z przebudową państwa powstały nowe urzędy.
Najbliższymi doradcami cesarza byli
członkowie rady cesarskiej - konsystorzy. Na
dworze z kolei wprowadzono stanowiska:
-
marszałka dworu cesarskiego
-
naczelnika skarbu cesarskiego
-
zarządcy majątków cesarskich
-
naczelnika gwardii cesarskiej
-
naczelnika (sekretarza) kancelarii
cesarskiej
Cesarstwo Rzymskie została podzielone na
4 części, gdzie w każdej z nich panował
osobny władca:
-
Dioklecjan, august Wschodu, kontrolował tereny azjatyckie i Egipt, jego stolicą była Nikomedia;
-
Galeriusz, cezar Wschodu, kontrolował obszary naddunajskie, głównie z Sirmium nad Sawą;
-
Maksymian, august Zachodu, zajmował się sprawami Italii, Afryki i Hiszpanii, najpierw z Akwilei potem z Mediolanu;
-
Konstancjusz , cezar Zachodu, opiekował się Galią i Brytanią, ze stolicy w Trewirze.
Dioklecjan jako główny Cesarz całego Imperium wprowadził kolejną zmianę, mianowicie ograniczył długość sprawowania władzy przez augustów do 20 lat, po którym to okresie miel i abdykować na rzecz swoich cezarów,
a ci z kolei powinni wskazać nowych cezarów – swoich przyszłych następców.
https://www.imperiumromanum.edu.pl/religia/chrystianizacja- starozytnego-rzymu/
Rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa w Imperium Rzymskim
Pod naporem Hunów Wizygoci przekraczają Dunaj i za pozwoleniem Rzymian, Wizygoci osiedlają się w Dacji i Mezji pod warunkiem, że nie będą atakować Konstantynopola.
Wizygoci wkrótce podnieśli bunt i w roku 378 n.e. stoczyli bitwę z Rzymianami pod Adrianopolem, czyli we współczesnej Edirne w Turcji. Była to jedna z największych klęsk w historii Rzymu, gdzie zginął cesarz Walens.
Uznano Kościół katolicki za oficjalna podporę państwa rzymskiego oraz potępiono pogan i heretyków.
Na rozkaz cesarza Galiena usunięto Ołtarz Zwycięstwa (bogini Wiktorii) z budynku Senatu rzymskiego. Fakt ten wywarł wielkie wrażenie na obrońcach tradycji rzymskiej. Odebrał ponadto przywileje westalką i kapłanom rzymskim pozbawiając ich dochodów i dóbr. Próby protestów Symmacha i jego zwolenników spełzły na niczym. Zwyciężyła religia, której obcy był duch tolerancji. Zaczęto prześladować wyznawców starych kultów i chrześcijan niekatolików.
Cesarz Teodozjusz wydaje ustawę zakazującą wszelkich form religii pogańskiej.
Zlikwidowanie igrzysk olimpijskich. Po roku 393 n.e., kiedy to rozegrano ostatnie Igrzyska ery starożytnej, pamięć o greckim wychowaniu zamarła.
W 394 roku n.e. Teodozjusz wyruszył z armią wschodnią w pole przeciw Eugeniuszowi, który obsadził przełęcze Alp Julijskich. Dnia 6 września 394 roku n.e., w bitwie nad rzeką Friqidus Teodozjusz odniósł zwycięstwo dzięki temu, że nagle z północy nadciągnęła burza. Eugeniusz i Arbogast zginęli. Nikomachus, który otrzymał od uzurpatora prefekturę Italii, zmarł podczas wojny. Jego syn, który był prefektem miasta, szukał schronienia
w kościele, uzyskał przebaczenie i przeszedł na chrześcijaństwo. Teodozjusz wjechał do Rzymu jako zwycięzca, okazał łaskę niedobitkom. Uznał także, że to świetny moment by mianować drugiego syna, Honoriusza współrządcą na Zachodzie. Pokonanie uzurpatora Eugeniusza w bitwie nad rzeką Frigidus przywróciło pokój w Imperium.
Teodozjusz władał samodzielnie całym cesarstwem
od roku 392. Po jego śmierci w roku 395 cesarstwo
rozpadło się na część wschodnią i zachodnią. Jego
następcami zostali synowie: dziesięcioletni Honoriusz na
Zachodzie (część łacińsko-romańska) i osiemnastoletni
Arkadiusz na Wschodzie (część grecka). Żaden z nich
nie wykazywał dużych zdolności zarządczych. Jakby
przeczuwając, że obaj nie będą w stanie skutecznie
rządzić swoimi częściami, Teodozjusz mianował ich
opiekunem Stylichona. Ten de facto rządził Zachodnim
Cesarstwem w imieniu Honoriusza; z kolei na Wschodzie
dominował Flawiusz Rufinus.
Zniesienie misterii eleuzyjskich. Były to misteria (forma kultu religijnego) odprawiane w starożytnej Grecji,
w Eleusis, nieopodal Aten, związane z kultem Demeter, jej córki Persefony oraz Dionizosa. Zgodnie z tradycją miał je zapoczątkować Eumolpos.
Inwazja plemion barbarzyńskich na Galię. Galia przez 3 lata była pustoszona przez barbarzyńców, którzy migrowali na różne zakątki świata prawdopodobnie z powodu Hunów.
Ewakuacja Brytanii.
Najazd Swebów, Wandalów i Alanów na Hiszpanię - ci sami którzy pustoszyli Galię. Barbarzyńcy uciekali prawdopodobnie przed Hunami, gdyż nie chcieli im się podporządkować. W tym samym roku na ziemie cesarstwa wkraczają Burgundowie na tereny Galii zakładając Królestwo Burgundów.
Zdobycie Rzymu przez Wizygotów. Od roku 379 Teodozjusz zawarł pokój z Wizygotami. Po śmierci Teodozjusza
w 395 r. przez piętnaście następnych lat niewielkie konflikty były przeplatane momentami niestabilnego pokoju.
W końcu, kiedy rzymskie legiony zmasakrowały rodziny trzydziestu tysięcy barbarzyńców służących w rzymskiej armii, Alaryk wypowiedział Rzymowi wojnę. Wraz z armią Wizygotów runął na Italię. Dwukrotnie bezskutecznie próbował zdobyć Rzym, aż w końcu za trzecim razem - 24 sierpnia 410 r. - barbarzyńcy wdarli się do miasta. Pomimo, że Rzym nie był już wtedy oficjalną stolicą imperium, jego upadek poważnie zachwiał fundamentami cesarstwa.
Najazd Wandalów na Afrykę. Wandalowie tworzą tam swoje królestwo.
Królestwo Burgundów zostało rozgromione przez wojska rzymskie. Niedobitki Burgundów zostały wcielone do legionów rzymskich. Brali udział w bitwie na Polach Katalaunijskich w 451 roku po stronie Rzymian (choć niektóre grupy Burgundów prawdopodobnie walczyły po stronie Hunów). Za walkę dostali oni ziemię w dzisiejszej Prowansji, Sabaudii.
Najazd Hunów na Bałkany.
Najazd Sasów, Jutów i Anglów na Brytanię.
Początek inwazji Hunów na zachód. Hunowie, pod przywództwem Attyli, zostali pokonani przez Rzymian i Wizygotów
w bitwa na Polach Katalaunijskich. Rzymianami przewodził Aecjusz, który wysłał posłańców po Europie z listem do barbarzyńców, odwiecznych wrogów Rzymu: ,,Dołączcie do nas w obronie cesarstwa przed Attylą, który nadchodzi
z hordom kilkoma tysiącami Hunów". Aecjusz dowodził wojskami rzymskimi, jego siły wspierane były prze króla Wizygotów, Teodoryka oraz prawdopodobnie innych mniejszych plemion: Franków Salickich, Burgundów i Sasów i część Alanów.
Wojskami Hunów dowodził sam Attyla wspierany przez Ostrogotów, Gepidów, Skirów, Rugiów, Burgundów i Turyngów
oraz Alanów. Bitwa była krwawa i zacięta. Rzymianie walczyli w środku utrzymując mocne centrum, natomiast Wizygoci na flankach odciągając część wojsk Attyli osłabiając jego pozycję.
Imperium Rzymskie zwyciężyło, Attyla doznał pierwszej znaczącej porażki, Hunowie wycofali się, ale nie zostali całkowicie rozbici.
Attyla (wódz Hunów) najechał północną Italię. Zburzył m.in. Akwileję, głód i panująca wśród Hunów zaraza skłoniły go jednakże do zaprzestania najazdu.
Wandalowie z Genzerykiem na czele ze swego państwa w Afryce przeprowadza atak na Rzym. Rzym zostaje złupiony przez Wandalów. Miasto było plądrowane przez 14 dni.
W 456 roku Rycymer (dowódca wojsk) wypłynął ze swoją flotą na morze. Stoczył z Wandalami bitwę morską w pobliżu Korsyki, zadając im klęskę, a następnie pokonał wroga także na lądzie niedaleko Agrygentu na Sycylii.
Po śmierci cesarza Awitusa Wizygoci uderzyli na dolinę Rodanu, która otwierała im drogę do Morza Śródziemnego, Burgundowie w kierunku środkowego Rodanu, a Frankowie zaatakowali Trewir. Przyczyną tych ataków był zamęt
w Imperium spowodowany śmiercią Awitusa. Do upadku tego cesarza przyczynił się Majorian we współpracy z Rycymerem. Obaj zbuntowani wodzowie pokonali wojska Awitusa w bitwie pod Placencją, w roku 456, a jego samego wzięli do niewoli. Ostatecznie, Majorian zagłodził Awitusa na początku 457 roku n.e. Następcą Awitusa został zbuntowany Majorian.
Burgundowie zajęli nawet przy entuzjazmie rzymskiej ludności jedno z największych tamtejszych miast – Lugdunum (obecny Lyon). Zrywając z polityką poprzednich cesarzy, którzy nie brali bezpośredniego udziału w kampaniach wojskowych, Majorian we współpracy ze swoim sekretarzem Piotrem odbił miasto zimą tego samego roku i za sprzyjanie wrogom ukarał je potrójną daniną. Wkrótce jednak władca dał się przebłagać i karę odwołał.
Majorian wyruszył na ratunek miastu Arelate, w którym bronił się jego przyjaciel Egidiusz (dowódca wojska
w Galii). Ostatecznie udało się doprowadzić do ugody z oblegającymi miejscowość Wizygotami. Ostatecznie w toku zwycięskich kampanii cesarz przywrócił w dużej mierze rzymską władzę w Hiszpanii i w Galii.
W maju 460 roku n.e. Majorian ruszył wraz z wielką armią do miasta Nowa Kartagina, w którym zgromadzona już była licząca 300 okrętów flota, na Sycylii zaś wódz rzymski Marcellinus szykował się do uderzenia oskrzydlającego. Zagrożony z obu stron Genzeryk (wódz Wandalów) w miejscu, gdzie spodziewał się desantu Majoriana, zastosował taktykę spalonej ziemi, w końcu poprosił o rozmowy pokojowe. Wierzący jednak w sukces desantu Majorian odmówił. Zdeterminowany Genzeryk przekupił część załóg stacjonujących w porcie okrętów i opanował lub zniszczył większość
z nich. Majorian musiał przyznać się do porażki i podpisał układ pokojowy na niekorzystnych dla Imperium warunkach.
Po przegranej Majoriana, Rycymer wykorzystuje sytuację i brutalnie go pozbawia władzy.
Rycymer był z pochodzenia Germaninem. Swoją młodość spędził na dworze cesarza Walentyniana III. Stopień oficerski uzyskał walcząc pod dowództwem Aecjusza Flawiusza, głównodowodzącego siłami zbrojnymi zachodniego cesarstwa. Gdy w roku 454 Walentynian III zamordował Aecjusza, a w roku następnym sam został zabity przez byłych żołnierzy wodza, na Zachodzie wytworzyła się ogromna polityczna próżnia oraz wynikający z niej chaos. Pierwszym, który skorzystał z tej okazji i sięgnął po purpurę cesarską, był senator Petroniusz Maksymus. Nie rządził on jednak zbyt długo – po około 2 miesiącach został zabity. Następnym cesarzem ogłosił się Awitus, były dowódca armii cesarskiej, mianowany przez swojego poprzednika. Jedną z pierwszych decyzji nowego władcy było powołanie Rycymera na stanowisko dowódcy armii.
Rycymer zaczął swoje działania od utworzenia nowej armii i floty, składającej się głównie z germańskich najemników. Ponieważ Genzeryk, wódz Wandalów po złupieniu Rzymu w 455 r. n.e. opuszczając Rzym, zostawił silną flotę, blokującą wybrzeże Italii, w 456 roku Rycymer wypłynął ze swoją flotą na morze. Stoczył z Wandalami bitwę morską w pobliżu Korsyki, zadając im klęskę, a następnie pokonał wroga także na lądzie niedaleko Agrygentu na Sycylii. Tymi czynami zyskał sobie wielkie poparcie wśród ludności Italii, w przeciwieństwie do cesarza Awitusa, który coraz bardziej tracił na znaczeniu.
Rycymer wraz z Majorianem obalił Awitusa. Rycymer nie mógł został cesarzem, ponieważ był Germaninem
i z wyznania ariańskiego. Rycymer więc otrzymał od cesarza Wschodu, Leona I, tytuł patrycjusza. Od tej chwili aż do swojej śmierci był faktycznym władcą zachodniego cesarstwa.
W czasie kiedy Majorian był z dala od Italii Rycymer, barbarzyński patrycjusz zebrał wokół siebie opozycję. Po tym jak Majorian spędził trochę czasu w Arelate udał się do Rzymu w celu przeprowadzenia dalszych reform państwa.
W miejscowości Dertona, mniej więcej w połowie drogi do Italii, drogę cesarskiemu orszakowi zastąpił wódz naczelny Rycymer, który wykorzystał niezadowolenie ludności spowodowane nieudaną, a kosztowną wyprawą władcy. Barbarzyńca miał przy sobie siły znacznie przewyższające liczebnie skromne wojska cesarskie. Cesarz dostał się do niewoli. Dnia 2 sierpnia 461 roku Rycymer brutalnie pozbawił go władzy (zerwano z niego cesarskie szaty i diadem), by po 5 dniach znęcania się i upokarzania dnia 7 sierpnia skazać go na ścięcie niedaleko rzeki Iria (obecna Staffora). Wcześniej jednak Rycymer rozpuścił pogłoskę o tym, jakoby były władca zmarł na dyzenterię.
Następną marionetką Rycymera stał się Libiusz Sewer w roku 461. Ten z kolei był bardziej posłuszny wobec germańskiego wodza, ale nie został uznany przez cesarza Leona. Po czterech latach, w 465 roku, Sewer został najprawdopodobniej otruty przez Rycymera.
Przez następne kilkanaście miesięcy władza Zachodu spoczywała w rękach Germanina. W 467 roku cesarz Leon mianował Antemiusza, swojego niedawnego współzawodnika do tronu Konstantynopola, na władcę Imperium zachodniego. Rycymer zaakceptował ten wybór, a następnie poślubił córkę cesarza. Przez jakiś czas cesarz i dowódca jego armii żyli w pokoju. Stan ten trwał aż do nieudanych wypraw przeciwko Wandalom w Afryce oraz przeciwko Wizygotom w Galii.
Wizygoci opanowują zachodnią część Galii. W tym samym roku Wandalowie opanowują Sycylię. Rycymer wykorzystuje sytuację. Zbuntował się przeciwko cesarzowi i zajął północną część Italii, mając siedzibę w Mediolanie. Cesarz Antemiusz z Rzymu rządził południową częścią półwyspu. Przez krótką chwilę udało się doprowadzić do zawieszenia broni pomiędzy zwaśnionymi stronami.
W roku 472 Rycymer wraz ze swoją armią złożoną z germańskich wojowników ruszył na Rzym w celu obalenia Antemiusza i wprowadzenia na tron swojego kandydata, Olibriusza.
Potężne, lecz słabo obsadzone mury Rzymu, stanowiły trudną przeszkodę w atakach. W mieście brakowało jednak jedzenia, wybuchła też epidemia. Żołnierze Rycymera wspomagani przez Burgundów po trzymiesięcznym oblężeniu opanowują część miasta. Cesarz Antemiusz starał się mimo to wykorzystać posiadany czas i wysyłał poselstwa
z prośbą o pomoc. Ostatecznie, z polecenia Leona I, do Rzymu dotarły późną wiosną połączone wojska Wizygotów
i odłamu Ostrogotów, pod naczelną komendą Widymera. Armia Gocka stanowiła od tego momentu główną część składową wojsk broniących miasta. Niestety Widymer został wkrótce pokonany przez przeważające liczebnie siły Rycymera
w okolicy mauzoleum Hadriana i musiał się wycofać. Resztki oddziałów cesarskich wraz z samym Antemiuszem stworzyły ostatni punkt oporu na Palatynie.
Kiedy w końcu miasto zostało zdobyte, cesarz w przebraniu żebraka próbował ucieczki, został jednak rozpoznany i złapany, a następnie zabity przez siostrzeńca Rycymera, Gundobada. Nowym władcą Zachodu został Olibriusz.
W krótkim czasie po zdobyciu Rzymu zmarł Rycymer, osoba która od prawie dwudziestu lat rozdawała karty w zachodniej części imperium. Jego ostatni marionetkowy cesarz, Olibriusz, przeżył go tylko o kilka miesięcy, umierając w październiku 472 r. Po jego śmierci na tron zasiada marionetka Gundobada, Gliceriusz. Nowy władca przekupił Gotów dając im 2000 solidów (złote monety rzymskie), aby opuścili Italię i zaprzestali ataku.
Główna podpora rządów Gliceriusza – burgundzki wódz Gundobad opuścił Italię. Wówczas wschodniorzymski cesarz Leon, który nigdy nie uznał władzy Gliceriusza, wysłał Juliusza Neposa do Rzymu, aby ten obalił uzurpatora.
W 474 r. n.e. Gliceriusz został zmuszony przez Juliusza Neposa bez walki do abdykacji. Ten zaś legalnie obejmuje władzę w cesarstwie zachodniorzymskim. Władza Juliusza Neposa właściwie ograniczała się do Italii, zawarł z Wizygotami pokój i oddał im rejon Owernii w zamian za Prowansję w 475. W tym samym roku zwolnił Wizygotów
i Burgundów z obowiązków sojuszników rzymskich , co formalnie dawało im swobodę działania w Galii i Hiszpanii.
Odizolowane części Galii uznawały jeszcze jego zwierzchnictwo, ale były zdane już wyłącznie na swoje siły
i możliwości oraz układy z barbarzyńskimi królestwami Franków, Burgundów i Wizygotów. Juliusza Neposa mianował naczelnika wojsk w początkach 475 roku Flawiusz Orestes.
Flawiusz Orestes już w kilka miesięcy po objęciu dowództwa podniósł bunt i obalił cesarza. Nie przejął jednak władzy osobiście, tylko koronował na cesarza swego małoletniego syna Romulusa zwanego później Augustulusem. Państwo Romulusa Augustulusa obejmowało jedynie Italię i część Galii Narbońskiej.
W 476 r. n.e. Odoaker (wódz germański, prawdopodobnie z plemienia Herulów lub Skirów) zabił ojca cesarza Romulusa, Flawiusza i obalił cesarza, ale nie zabijał go tylko obdarzył go majątkiem ziemskim na północ od dzisiejszego Neapolu i nakazał wypłacać mu corocznej renty w wysokości 6000 solidów (suma ta to w przybliżeniu roczny dochód rzymskiego senatora). Nie wiadomo skąd ta decyzja Odoakera, prawdopodobnie zabójstwo mogło dać mu przydomek uzurpator.
Odoaker w młodości był oficerem w służbie Attyli. Później był pretorianinem w służbie cesarstwa zachodniorzymskiego i doszedł do najwyższego stopnia wojskowego – magister militum. Odoaker stworzył królestwo
nazwane swoim imieniem.
Rok ten był końcem starożytności, a początkiem średniowiecza. Teoretycznie rok ten uważa się za upadek cesarstwa zachodniorzymskiego.
Odesłanie przez Odoakera insygniów cesarskich do Konstantynopola cesarzowi Zenonowi na znak, że czuje się zależny od władzy cesarzy wschodniorzymskich. W zamian zażądał przyznania mu tytułem patrycjusza. Cesarz Zenon odpowiedział, że Odoaker musi przedłożyć swoje żądania byłemu cesarzowi Juliuszowi Neposowi i przywrócić mu tron cesarstwa zachodniorzymskiego. W liście Zenon zwracał się do Odoakra tytułując go patrycjuszem, tak więc Odoaker uznał, że osiągnął swój cel, czyli podstawę do formalnego sprawowania władzy w Italii jako reprezentant cesarzy wschodniorzymskich. Jednakże Juliusz Nepos musiał niechętnie uznać władzę Odoakra w Italii. Odoaker dla podkreślenia, że jest reprezentantem cesarstwa wschodniorzymskiego wybijał na podległym sobie terytorium monety z wizerunkami cesarzy wschodniorzymskich. Odoaker zachował rzymską armię i administrację. Po śmierci Neposa (480) włączył Dalmację do rządzonego przez siebie państwa. Następnie zdobył Sycylię pokonując Wandalów.
Państwo Odoakera nie jest dokładnie znane. Wiadomo, że Odoaker w walce z plemionami Rugiów zaniepokoiły cesarza Zenona, który wykorzystując pretekst skargi syna zabitego przez Odoakra króla Rugiów zachęcił króla Ostrogotów Teodoryka do zaatakowania Italii. 28 sierpnia 489 roku wojska Odoakra przegrały bitwę nad rzeką Isonzo, w wyniku czego Teodoryk opanował północne Włochy. Odoaker bronił się jeszcze do marca 493 w dobrze ufortyfikowanej Rawennie. W wyniku zawartego ostatecznie porozumienia obaj wodzowie mieli sprawować władzę wspólnie. Po kilku dniach Odoaker został jednak razem z żoną, bratem Onuflem i synem Telą zamordowany przez swego rywala podczas uroczystej uczty. Całość terytorium państwa weszła w skład państwa Ostrogotów.
Królestwo Ostrogotów pod rządami króla
Teodoryka Wielkiego przyjął, podobnie jak Odoaker,
tytuł patrycjusza i uznawał cesarza za swojego
nominalnego zwierzchnika. Powstało państwo,
w którym dzięki zręcznej polityce Teodoryka,
udało się żyć w pokojowym współistnieniu
dwóch całkowicie odmiennych nacji. Sam władca
porzucił germańskie zwyczaje i otoczył swój
dwór przepychem na wzór Bizancjum, a sam nosił
się w kolorze cesarskiej purpury. Znajomość obu
dworów cesarskich pomagała mu w kontaktach
z Rzymianami, a za pośrednictwem swego urzędu
realizował oczekiwania ludu w zakresie ciągłości
struktur państwowych.
Po śmierci Teodoryka w 526 r. jego następcy
nie potrafili utrzymać w ryzach swoich poddanych
i zachować pokojowe relacje z cesarzem. Wojna z Bizancjum rozpoczęła się w 535, po zamordowaniu sprawującej władzę
w Italii córki Teodoryka Amalasunty przez jej kuzyna Teodahada, z którym dzieliła władzę. Zbrodnia popełniona na Amalusancie stanowiła dla bizantyjskiego cesarza Justyniana Wielkiego okazję do likwidacji władzy Ostrogotów
i doprowadzenie w końcu do ostatecznego upadku państwa. Najważniejsze bitwy stoczono pod Brundisium (547 rok), pod Sena Gallica (551 rok) i pod Busta Gallorum (552 rok). Po ostatniej bitwie w 553 rok, kiedy to ostatni król Teja zginął w bitwie pod Mons Lactarius Ostrogoci zostali ostatecznie pokonani. Ziemie królestwa zostały przez Justyniana włączone do Cesarstwa wschodniorzymskiego.
Kultura rzymska:
W okresie Cesarstwa rzymskiego były budowane grobowce. Komora grobowa była okrągła, a prowadził do niej wąski korytarz z dwiema niszami po bokach. Zwykli obywatele byli chowani wzdłuż dróg poza miastem, w kamiennych grobowcach ozdobionych rzeźbą. Na terenie Rzymu istniały również podziemne grobowce wykute w tufie wulkanicznym
– katakumby, które tworzyły skomplikowany labirynt korytarz z niższymi ścianami na sarkofag lub urnę z prochami.
Rzymianie na podbitych terenach zakładali stałe obozy wojskowe , które dały początek licznym miastom.
W I wieku p.n.e. (lata 20 – 10 p.n.e) Marek Witruwiusz Polio, rzymski architekt i inżynier wojenny, napisał traktat zatytułowany: „O architekturze ksiąg dziesięć”, który oprócz architektury antycznej opisał budowę zegarów wodnych i machin wojennych. Witruwiusz był konstruktorem machin wojennych za panowania Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta. Stworzył także tzw. człowieka witruwiańskiego, czyli wizerunek nagiego mężczyzny wpisanego
w okrąg i kwadrat, symbolizujące ruch. Później własną wersję tego wizerunku upowszechnił Leonardo da Vinci. Dzieło Witruwiusza zostało odkryte w 1415 roku i było przewodnikiem dla architektów renesansowych.
Dzieło to jest dzisiaj bezcennym źródłem wiedzy o architekturze i sztuce budowlanej starożytnych Greków
i Rzymian. Witruwiusz opisuje w nim szczegółowo zarówno greckie porządki klasyczne, jak i ich rzymskie odmiany. Opisy były uzupełnione odpowiednimi ilustracjami – rysunki oryginalne nie zachowały się jednak. Omówione zostały również szerokie zasady stosowane przez Rzymian przy planowaniu miast i wznoszeniu budowli.
Rzymianie mieli naprawdę ogromny
talent do wznoszenia monumentalnych
budowli. Byli oni również pierwszymi
murarzami w świecie zachodnim. Wiele
z ich dzieł przetrwało aż do
dzisiaj. Należy zaznaczyć, że przy
wznoszeniu budowli pracowali nie
tylko murarze, ale także
mierniczowie, architekci
i inżynierowie. Wynaleźli oni dosyć
ciekawą technikę blokowania, która
zastosowana wraz z substancją
przypominającą dzisiejszy beton
dawała w efekcie niesamowitą
solidność wzniesionej budowli.
W miejscu gdzie miał zostać
wybudowany mur układano najpierw
drewniane oszalowanie, potem na
warstwę piachu sypano żwir, który
później dokładnie ubijano. Stanowiło
to fundament, na który stawiano mur
– układając na przemian warstwę
zaprawy oraz warstwę kamienia. Ściany wykańczano okładając je czerwoną zaprawą, pokrywając freskami, płaskorzeźbami czy okładzinami z marmuru.
Większość rzymskich domów zbudowana jednak została z łączenia zaprawy z drewnem i cegłami. Przypominały one swoją budową znacznie późniejsze budowle za Ludwika XIII czy też duże fermy anglo-normandzkie. Dachy pokrywano dachówkami. Sposób ich krycia nie zmienił się nawet do dzisiejszych czasów – dachówki płaskie wypełniały przestrzeń między belkami natomiast beli pokrywało się dachówkami półokrągłymi. Obrabiane kamienie wykorzystywano do budowania gmachów użyteczności publicznej.
Rzymianie produkowali cement z mieszaniny wapna i skał
wulkanicznych. Gatunek stosowany do struktur podwodnych składał się z wapna i popiołu wulkanicznego, a tak uzyskaną zaprawę mieszano z tufem i umieszczano w drewnianych formach. Po zanurzeniu w wodzie dochodziło
do natychmiastowej gorącej reakcji. Wapno ulegało uwodnieniu i reagowało z popiołem. Powstawał wyjątkowo odporny cement.
Rzymianie potrafili również budować z kamieni duże kopuły. Do ich dekoracji służyły ogromne drewniane formy pokrywane z zewnątrz gipsem lub stiukiem. Po zdjęciu forem przyozdabiano wszystko dodatkowo płaskorzeźbami, bądź malowidłami.
Przykładem kunsztu Rzymian było np. dziewiętnaście akweduktów zaopatrujących Rzym w wodę pitną. Zresztą budowle tego typu wznoszone były w większości miast rzymskich. W Galii akwedukt nazwany Pont Gard zachował się do dzisiejszych czasów. Zbudowany on był z trzech rzędów arkad, które osiągały 48 metrów wysokości. Najwyższy rząd miał 273 metry długości. Woda w miastach rozprowadzana była systemem naczyń połączonych z zastosowaniem ołowianych rur o dużym przekroju, co jak wiemy nie odbijało się dobrze na zdrowiu Rzymian.
Opracował:
Rafał Wójcik
Bibliografia:
Źródła internetowe:
https://www.imperiumromanum.edu.pl
http://www.starozytny-rzym.info/republika-rzymska.html
http://www.histurion.pl/historia/postaci_historyczne/wyswietl/rycymer.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Królestwo_Ostrogotów
Królestwo Ostrogotów
https://pixabay.com/pl/photos/starożytnej%20grecji/
https://www.tapetus.pl/243468,akwedukt-pont-du-gard-rzeka-odbicie.php
Akwedukt Pont Gard
Bogowie Rzymscy i Greccy
Rzymscy bogowie Greccy bogowie
Amor, Kupid, Kupidyn Eros Bóg miłości i namiętności seksualnej.
Aurora Eos Bogini jutrzenki.
Bachus Dionizos Bóg płodnych sił przyrody, wina i winnej latorośli.
Bellona Enyo Bogini wojny.
Cerera, Ceres Demeter Bogini wegetacji i urodzajów.
Coelus Uranos Bóg nieba.
Concordia Harmonia Bogini zgody i harmonii.
Consus – Bóg opiekujący się ziarnem zgromadzonym w spichlerzach.
Dis Pater – Bóg świata podziemnego i bogactwa.
Diana Artemida Bogini księżyca, narodzin i łowów.
Discordia Eris Bogini zamętu, niezgody i chaosu.
Eskulap Asklepios Opiekun sztuki lekarskiej.
Fauna – Bogini płodności i urodzaju.
Fawoniusz Zefir Bóg i uosobienie wiatru zachodniego i zachodniej strony świata.
Flora Chloris Bogini roślinności wiosennej w stadium kwitnienia.
Fortuna Tyche Bogini kierująca ludzkimi losami.
Furie Erynie Bóstwa chtoniczne,demony świata podziemnego.
Geniusz – Półboska, śmiertelna istota, która obdarza mężczyznę płodnością, kieruje jego losem, przynosi szczęście
lub niepowodzenie.
Gracje Charyty Boginie wdzięku, piękności i radości.
Herkules Herakles Ubóstwiony heros mitologii rzymskiej. Rzymska legenda przypisuje Herkulesowi zabicie olbrzyma Kakusa i króla Faunusa.
Honor, Honos – Bóg będący personifikacją pojęć moralnych – honoru
i czci.
Iustitia Temida Bogini będąca personifikacją sprawiedliwości.
Izyda Demeter Egipska bogini, której kult przyjął się również w Rzymie.
Janus – Wiązany był z bramami (domów lub miast), wszelkim początkiem i końcem.
Jowisz, Jupiter Zeus Władca bogów i najwyższy bóg w panteonie, pan Niebios i Ziemi.
Junona Hera Królowa niebios; małżonka Jowisza.
Kybele – Frygijska bogini płodności, urodzaju, wiosny i miast obronnych, strażniczka zmarłych.
Kwirynus – Bóg kwirytów (quirites), tzn. zbrojnych Rzymian.
Lua – Prastara bogini wojny i rytualnej zmazy, którą
chciano zesłać na wrogów.
Luna Selene Bogini księżyca.
Mars Ares Bóg wojny.
Mater Matuta – Bogini poranku i świtu.
Merkury Hermes Bóg handlu, zysku i kupiectwa; także złodziei i celników; posłaniec bogów.
Minerwa Atena Bogini mądrości, nauki, sztuki i literatury.
Mitra Helios Bóg wedyjski, którego kult przyjął się także
w Rzymie.
Momos – Bóg żartów, kpin, drwin i niezasłużonej krytyki.
Mors Tanatos Bóg i uosobienie śmierci.
Neptun Posejdon Bóg wód, chmur i deszczu.
Ops Rea Bogini płodności i zamożności, ostrego sexu, siostra i małżonka Saturna.
Pax Ejrene Bogini pokoju.
Picumnus – Bóg płodności, rolnictwa, małżeństwa i dzieci.
Pilumnus – Bóstwo przyrody, dbał o zdrowie i prawidłowy wzrost dzieci.
Pluton, Orkus Hades Bóg świata zmarłych.
Priap Priap Bóg płodności.
Salus Hygieja Bogini będąca personifikacją zdrowia
i bezpieczeństwa.
Saturn Kronos Bóg rolnictwa i zasiewów.
Silvanus Pan Bóg lasów i dzikiej przyrody; później: bóg pól,
trzód, sadów, zagajników, rolnictwa oraz opiekuna domu i majątku.
Sol Helios Bóg światła i powietrza.
Sol Invictus – Uosobienie wszystkich innych bóstw.
Somnus Hypnos Bóg snu.
Spes Elpis Bogini będąca personifikacją nadziei.
Sterquilinus – Bóg użyźniania ziemi, utożsamiany z Picumnusem lub Saturnem.
Terminus – Bóg granic państwowych i granic między prywatnymi posiadłościami.
Vica Pota – Bogini identyfikowana z Wiktorią.
Virtus – Bóg będący personifikacją odwagi.
Wenus Afrodyta Bogini miłości.
Westa Hestia Bogini ogniska domowego i państwowego.
Wiktoria Nike Bogini zwycięstwa i chwały.
Wulkan Hefajstos Bóg wulkanów oraz kowalstwa.