Na przestrzeni dziejów

Na przestrzeni dziejów: Celtowie

Celtowie

Około X wieku p.n.e. w burzliwym okresie

u progu znanych nam dziejów pojawiła się potężna cywilizacja, która nie tylko zapanowała nad żelazem, ale i stali się pierwszymi prawdziwymi panami Europy.

Celtowie byli ludem prostym: nie stworzyli wielkiej cywilizacji, nie posługiwali się pismem, ani nie utworzyli struktur

państwowych, a mimo to ich kultura i wiedza przejawiała się na wiele innych sposobów. Celtowie w przeciwieństwie od innych starożytnych cywilizacji przetrwali do czasów współczesnych, ich archaiczne języki nie zanikły tak jak inne, lecz do dziś żyją w Szkocji, Irlandii, Walii i Bretanii.

Celtowie byli ludem wojowniczym, odnosili ogromne sukcesy, anektowali tereny, mieli przewagę w handlu i w walce oraz panowali nad wieloma narodami. Na drodze tej barbarzyńskiej hordzie stanęła tylko jedna, potężna cywilizacja

- Imperium Rzymskie.

https://pl.pinterest.com/pin/525302744028809479/

Kolebka celtyckiej społeczności

Kultury pól popielnicowych i kultury kurhanów

Nie wiadomo, kiedy Celtowie ukształtowali się jako odrębna cywilizacja. Przypuszcza się, że około 1000 r. p.n.e. tajemnicza grupa Indoeuropejczyków mówiące dialektem, który dał początek językom celtyckim, przybyły na obszar zamieszkały przez lud należący do tak zwanej kultury pól popielnicowych i kultury kurhanów.

Lud kultury kurhanów, zamieszkujący obszary położone bezpośrednio na północ od Alp, który swą nazwę zawdzięcza imponującym kopcom wznoszonym nad pochówkami przywódców. Bardziej na północ rozległe tereny zajmował lud kultury pól popielnicowych, który poddawał zwłoki zmarłych ciałopaleniu; z kolei spopielone szczątki umieszczano w urnach (popielnicach) i dokonywano pochówków na płaskich cmentarzyskach. Zasięg występowania tej kultury wykazywał korelację ze zjawiskiem przemieszczania się grup ludności ze wschodu w centralne rejony kontynentu europejskiego, a stąd – na południe i wschód.

Około roku 1000 p.n.e. kultury kurhanów i pól popielnicowych zetknęły się na obszarze naddunajskim, doprowadzając do powstania silnych grup lokalnych społeczności w całym regionie. Szczególnie potężny amalgamat tego rodzaju – mówiący dialektem indoeuropejskim, który możemy określić jako protoceltycki – zajął wkrótce czołowe miejsce w zachodniej części owego obszaru.

Tworząca go społeczność zdobyła niewątpliwie tę pozycję dzięki przewadze militarnej, a jest mało prawdopodobne, by początkowo przeważała liczebnie wśród ludności centralnej Europy. Liczba broni, zwłaszcza mieczy, jakie znajdowały się w wyposażeniu grobowym zmarłych, świadczy że pierwotni Celtowie byli ludem wojowniczym. Ta cecha prawdopodobnie wyjaśnia też pochodzenie ich nazwy. Badania językoznawstwa porównawczego wskazują, że określenie „Celt” wywodzi się z indoeuropejskiego rdzenia *kel (co znaczy ‘uderzać’). Możemy więc powiedzieć, że termin „Celtowie” w swym podstawowym rozumieniu oznacza: „wojownicy”, i prawdopodobnie był używany przez samych Celtów dla wychwalania ich sukcesów, czyli podbojów i rozszerzania panowania nad innymi ludami.

W wyniku połączenia Celtów z kulturą kurhanów i pól popielnicowych około 200 lat później pojawiła się na terenie Austrii kultura o cechach już wyraźnie celtyckich.

Okres halsztacki i lateński

Kultura halsztacka epoki żelaza rozwinęła się w latach 800-450 p.n.e. Za początek tego okresu uważa się Hallstatt, rejon obecnej Austrii, był jedynym z obszarów, w której wykształciły się grupy ludności celtyckiej. Celtycka osada w Hallstatt dała początek kulturze halsztackiej. Charakterystyczne dla Celtów cechy społeczne, objęto zasięg: wschodnią Francję, Szwajcarię, Austrię, południowe Niemcy i Czechy, sięgając aż po zachodnie Węgry i Słowenię i część ziem polskich.

Natomiast kultura lateńska wykrystalizowała się na miejscowym podłożu kultury halsztackiej w latach 450-25 p.n.e. Nazwa pochodzi od miejscowości La Tene znajdująca się w Szwajcarii. Kultura ta uważana za drugą epokę żelaza, która stopniowo wyparła tradycję halsztacką.

Gospodarka

Kultura halsztacka rozwinęła na dużą

skalę górnictwo soli, a co najważniejsze

zapoczątkowała epokę żelaza. Sól była

wydobywana w różnych rejonach Europy już

od neolitu, ale od początku tego okresu,

kultura ta po raz pierwszy osiągnęła

skalę przemysłową. Sól zapewniła Celtom

dobrobyt, ale materialną podstawą ich

kultury była umiejętność kowalstwa

i wytopu żelaza, które przekazywali

innym ludom, w tym także zamieszkującym

ziemie dzisiejszej Polski. Z techniki

obróbki żelaza wykonywano broń

i narzędzia rolnicze.

Bardzo pożądana przez Celtów była

broń z brązu, a także greckie hełmy

i nagolenniki. W większości importowano

je za pośrednictwem koloni greckiej

w Massalii (dziś Marsylia), założonej około 650 r. p.n.e., czyli jeszcze przed przybyciem Celtów na sąsiednie obszary. Od massalijczyków nabywano też wyszukaną ceramikę, jak również wysokiej jakości dzbany z dzióbkami i inne wyroby z brązu pochodzące od Etrusków z Italii. Oprócz wymienionych przedmiotów, najważniejszym towarem importowanym było wino, pite podczas uczt przez arystokrację. Kwitła wymiana handlowa przez przełęcze alpejskie; ze swej strony Celtowie oferowali bydło, niewolników i niewątpliwie także złoto.

Osiągnięcia cywilizacyjne w okresie lateńskim przyczyniały się nie tylko do podnoszenia prestiżu tej społeczności, ale także miały wpływ na możliwości w zakresie polityki i walki. Na przykład, o ile zwykłe wozy czterokołowe znajdowały się od dawna w powszechnym użyciu, to teraz specjalne wozy o zastosowaniu ceremonialnym były bogato dekorowane z wykorzystaniem (na coraz większą skalę) elementów z brązu i żelaza. Z kolei, aby ułatwić podróż i transport, do kół wozów mocowano żelazne obręcze i ostatecznie doszło do wykształcenia szybkich, dwukołowych rydwanów używanych w walce. Taki rodzaj rydwanów, zapewne wzorowany na pojazdach używanych przez

Etrusków z północno-zachodniej Italii, stopniowo zastąpił w pochówkach naczelników wozy starszego typu i dowodzi znaczenia, jakie nowe pojazdy miały dla nowej przywódczej elity.

Celtowie zapoczątkowali wydobywanie żelaza nie tylko z niskoprocentowej rudy błotnej, ale także

z wysokoprocentowych rud, takich jak: piryt, magnetyt, hematyt i syderyt. Celtom zawdzięczamy takie narzędzie, jak żelazne kowadła, młoty, kleszcze, raszple, oskardy, pilniki, tłoczki, dłuta itp.

Celtowie zapoczątkowali systematyczną budowę systemu dróg twardych przeznaczonych do dalekosiężnych transportu nie tylko w celach strategicznych, ale i handlowych. Po raz pierwszy w Europie środkowej pojawiło się garncarstwo stosujące koło garncarskie, a do wypału naczyń zaczęto wykorzystywać specjalnie dwukomorowe piece. Powstały warsztaty szklarskie, produkowano bransolety i paciorki. Pojawiło się bednarstwo (wytwarzanie naczyń drewnianych), udoskonalano kołodziejstwo (wyrób wozów), rozwinięto mincerstwo (bicie monet).

Celtowie potrafili też wykorzystywać dla własnego rozwoju zdobycze cywilizacji śródziemnomorskiej. Rozpowszechnione zostały nowe typy narzędzi, jak radlice, półkoszki, pilniki, żarna rotacyjne.

Społeczeństwo

Obrzędy pogrzebowe

W późnym okresie halsztackim doszło do znacznego zróżnicowania społecznego Celtów, a rozwój ekonomiczny i zmienione stosunki między ludźmi mając odzwierciedlenie w grobach. W VII w. p.n.e. budowano bogate groby, do których wstawiano wóz z uprzężą konną, żelazne miecze ze złotymi ozdobami, naczynia z brązu i zastawę ceramiczną. Zmarły spoczywał zawsze na wozie, uzbrojony przeważnie w żelazny miecz. Bogate pochówki przyjęły obecnie termin ,,groby książęce".

Siły militarne

Celtowie walczyli często nago, wyposażeni jedynie w hełm

na głowie (nieraz zwieńczony rogami lub figurkami zwierząt),

pas oraz sztywny naszyjnik z pręta brązowego, żelaznego lub

złotego, czasem bogato zdobiony. Według druidów nagość była

święta i zapewniała boską opiekę. Uzbrojenie wojowników

stanowiły długie na ponad metr miecze, sztylety o szerokich

ostrzach oraz oszczepy. Tarcze chroniące ciało od kolan do

ramion były wykonane z drewna obciągniętego skórą, niektóre

inkrustowano brązem. Celtowie budziły grozę również swoim

wyglądem; większość nosiła spodnie i tuniki lub skórzane

płaszcze, a długie włosy usztywniane były wapnem. W ferworze

bitwy czynili okrutny zgiełk, wpadając nie raz w szał.

Celtowie przestępowali do bitwy bez wcześniejszych planów

i przygotować, dlatego żeby pokonać Celtów przeciwna armia

musiała przechytrzyć ich i rozwścieczyć, wtedy bowiem rzucali

się do walki na oślep. Wojna była nie tylko czymś normalnym,

lecz wręcz pożądanym. Walkę i zwycięstwo w pojedynku

z wrogiem uznawano za właściwe zajęcie młodego herosa.

Celtycka koncepcja walki opierała się na odwadze i męstwie

jednostek, a nie na skoordynowanych działaniach całej armii.

Osadnictwo

Najwcześniej osady celtyckie miały charakter rolniczy i były zakładane na szczytach wzgórz lub płaskowyżach. Domostwa i inne zabudowania skupiały się wokół niewielkiej warowni, otoczonej głębokim rowem i kamiennym lub ziemnym wałem.

Zbiegiem czasu, niektóre przekształciły się w ufortyfikowane drewniane osady zwane oppidium, czyli celtycka

osada umocniona podwójnym lub potrójnym murem obronnym. Była zakładana na surowym korzeniu, czyli na niezasiedlonym wcześniej, obronnym miejscu. Ze względu na położenie miały duże znaczenie militarne. Zapewniały schronienie ludności w czasie pokoju, a także odegrały niezwykle ważną rolę w walkach ludu galilejskiego z Rzymem.

Sztuka

Sztuka wykazuje wiele fantazji, zamiłowanie do symbolu. Wzory, które przenoszono na wyroby z metalu i ceramikę były fascynujące. Wspaniałymi przykładami tego stylu są dekoracje na metalowych lustrach z późnego okresu lateńskiego.

Najstarszymi dziełami, które można łączyć z Celtami, są naczynia ceramiczne z późnego okresu halsztackiego, pokryte wielobarwnym ornamentem geometrycznym. W okresie lateńskim powstawała starannie wykonana ceramika siwa, dekorowana wzoramikrzywolinijnymi, zaopatrzona w małe, delikatne podstawki. Wyroby z brązu, często z ornamentem ażurowym obejmują broń, końskie uprzęże i okucie rydwanów inkrustowane czerwoną emalią.

Rzeźby wykonane z metalu były lepsze od kamiennych, które powstawały głównie w Niemczech i Prowansji. Najciekawszymi zabytkami są pozostałości sanktuariów w Roquepertuse i Entroment, pokryte płaskorzeźbionymi głowami i czaszkami ludzkimi.

Najbardziej oryginalnym dziełem sztuki celtyckiej okazał się ornament lateński, który po upływie kilkuset lat odżył w iryjskim malarstwie miniaturowym.

Do szczególnych osiągnięć artystycznych Celtów należą wyobrażenia na monetach, emitowanych do końca III w. p.n.e. W mennictwie istniały dwa główne nurty. Pierwsze stanowiły złote monety wzorowane na staterach Aleksandra III, drugie zaś emisje srebrnych monet z południowej Galii, podobnych do tych, które bito w zachodnich koloniach greckich.

Wierzenia i obrzędy

System różnych znaków miał być doskonałym

przesłaniem dla bogów w celtyckich wierzeniach.

Motyw jajka i węża przypominał, że po życiu

następuje śmierć, jednocześnie był symbolem męskiej i żeńskiej płodności. Obok tradycyjnych przedstawień licznych zwierząt często ukazywano boginię matkę, przeważnie w postaci Epony.

W religiach celtyckich wyróżniamy dwa nurty: starszy charakteryzuje się oddawaniem czci elementom przyrody i zwierzętom, młodszym siły natury uległy personifikacji, a przedstawicieli fauny przypisano poszczególnym bóstwom. W pierwszym okresie panował matriarchat. Wierzenia miały charakter chtoniczny i wiązała się z wyobrażeniami bóstwa żeńskiego uosabiającego ziemię rodzicielkę. Później religię zdominował patriarchalny system organizacji rodowej. Na czołowe pozycje wysunęły się bóstwa solarne, wzrosło znaczenie kultu ognia. Każdy wielki ród lub plemię miało własnego boga naczelnego, trudno uporządkować panteon bóstw celtyckich.

Gdy zostało złamane prawo celtyckie, nie można było rozstrzygać wyroku bez obecności druida. Najsurowszą karą nakładaną na jednostki, a nawet całe plemię za nieposłuszeństwo z wyroków druidów był rodzaj ekskomuniki, czyli wykluczenie z udziału religijnych rytuałach i składaniu ofiar. Ludzie tacy stawali się wyrzutkami celtyckiego

społeczeństwa.

Największy postrach stanowili kapłani. Druidzi słynęli ze składania ludzkich ofiar, a wataes przepowiadali przyszłość z ich wnętrzności.

Celtowie wierzyli także, że głowa jest mieszkaniem duszy i nawet odcięta od ciała zachowuje siły człowieka. Trofea w postaci czaszek były zatykane na żerdzi lub przybijane do drzwi domów i bram miejskich w celu odstraszenia zła.

Wielkie Święta:

Rok celtycki dzielił się na dwa główne sezony: letni i zimowy. W Irlandii istniał podział na kwarty i zmiany pór roku określały tam cztery wielkie święta z nimi związane - Imbole, Beltene, Lugnasa i Samhain.

Święto Samhain (lato):

Święto przypadało na 1 listopada, który rozpoczynał każdy rok. W noc jej poprzedzającą świat zaludniały magiczne istoty wychodzące z jaskiń i wzgórz. Druidzi nawiązywali z nimi kontakt i kontrolowali ich zamiary.

Święto Imbole (wiosna):

Święto obchodzono 1 lutego, który rozpoczynał wiosnę i wyznaczał początek mleczności owiec. W kalendarzu chrześcijańskim odpowiada mu dzień św. Brygidy.

Święto Beltene (lato):

Wielkie święto światła połączone z zapaleniem ognia, było też uroczystością pasterską. Przypadało na wigilię

1 maja i zwiastowało nadejście lata. Śpiewem i tańcami witano boga Belenosa oraz odnowioną płodność przyrody.

Święto Lugnasa:

Obchodzące 1 sierpnia, ustanowił bóg słońca Lug ku czci bogini natury Tailtiu, swojej przybranej matki. Jej obchody mające na celu oddawanie czci zamierającej i odradzającej się przyrodzie, były dla Celtów wielkim przeżyciem.

Kapłani:

Druidzi:

Obrzędami i ceremoniami religijnymi przewodzili druidzi. Byli to kapłani, którzy sprawowali także sądy oraz przepowiadali przyszłość z lotu ptaków lub z wnętrzności zwierząt.

Nie wiadomo kiedy u Celtów ukształtował się druidyzm, wiadomo że kapłani mieli wielką wiedzę, wymagającą przypuszczalnie przejście kilku stopni wtajemniczenia, lecz zabraniali przekazywania jej na piśmie. Szkoły prowadzone przez druidów opierały się na nauce pamięciowej. Nauczali oni m.in. o nieśmiertelności z jednego ciała do drugiego. Kapłanom przepisują się wiele niezwykłych umiejętności - nawet zdolność do zmiany wyglądu. Opanowali też znajomość ziołolecznictwa i przeprowadzali skomplikowane operacje chirurgiczne, jak np. amputacje i zabiegi na mózgu. Odgrywali rolę rozjemców i zbierali się raz w roku, żeby rozstrzygnąć ważne sprawy. W ich obecności składano ofiary bogom. Na początku I w. n.e. stali się obiektem prześladowań ze strony Rzymian, a po nadejściu chrześcijaństwa - kościoła.

Wataes:

Wataes mieli podobne funkcje co druidowie, choć niższy od nich status. Podczas gdy druidowie przewodniczyli obrzędom ofiarnym i rozsądzali publiczne i prywatne spory, Wataes byli wizjonerami, którzy przepowiadali przyszłość z wnętrzności poświęconych ofiar.

Bardowie:

Główną ich funkcją było śpiewanie poezji. Śpiewając przygrywali sobie na instrumencie przypominającym lirę, jednych chwaląc, innych przyganiając. Celtyccy wojownicy najbardziej obawiali się bardów, którzy mogliby publicznie ich upokorzyć.

Ważne bóstwa i inne postacie mityczne:

Ekspansja Celtów

Celtowie składali się z licznych plemion, które były od siebie odrębne. Każda grupa plemion powędrowała w różnych kierunkach zasiedlając obce ziemię. W okresie lateńskich Celtowie osiągnęli szczyt swej ekspansji. Potęga Celtów w świecie europejskich długo się nie utrzymała.

Austria - początek ekspansji:

Największa grupa społeczności Celtyckiej znajdowała się w Austrii, gdzie skąd zaczęli się rozprzestrzeniać po Europie w różnych kierunkach.

Czechy i Morawy:

Pierwsza fala ekspansji celtyckiej skierowała się z biegiem Dunaju ku środkowowschodniej i południowo-wschodniej Europie. Najwcześniej w posiadanie Galów dostał się obszar Czech i Moraw, położony najbliżej ich pierwotnych siedzib w Bawarii. Ślady osadnictwa sięgają tu jeszcze VI wieku, a wzdłuż biegu Dunaju stwierdzamy wszędzie pierwotną warstwę celtyckich nazw miejscowych. W okresie lateńskim obszar Czech i Moraw został zajęty przez germańskie plemię Markomanów, którzy zdominowali tu celtyckich Bojów.

Szwajcaria i Niemcy:

Pierwsza grupa plemion przesuwała się na zachód zajmując dzisiejszą Szwajcarię, a druga grupa wkroczyła na tereny południowych Niemiec tworząc tzw. Galię przedalpejską.

Galia:

Wczesna migracja tego ludu skierowała się na zachód, wkraczając na obszar południowej Francji zasiedlając cały jej obszar. W Galii Celtowie zdominowali pod względem językowym i kulturowym wcześniejszych mieszkańców. W roku 124 Rzymianie podbili południową Galię (obszar dzisiejszej Prowansji), tworząc tam prowincję zwaną Galię Narbońską. Te zdobycze rzymskie odcięły Celtów od Morza Śródziemnego, przeważając szalę na korzyść Rzymu. Najpoważniejszym ciosem dla świata celtyckiego był podbój Galii, dokonany przez Cezara w latach 58-51 p.n.e. W tym dziele dopomagali Cezarowi także Germanowie, którzy w poważnym stopniu przyczynili się do upadku Celtów, budując swą potęgę na gruzach władztwa galijskiego w środkowej Europie.

Brytania i Irlandia:

Z Galii jeszcze przed schyłkiem VI wieku pierwsze grupy Celtów przedostały się na Wyspy Brytyjskie, zasiedlając Irlandię i Brytanię, gdzie autochtoniczny substrat był najsilniejszy w górzystych rejonach Szkocji. Wytworzyła się tam celtycko-lokalna mieszanka etniczna – ludność zwana później w źródłach pisanych Kaledonami lub Piktami.

Rzymianie, jaki i Germanie nie zdołali całkowicie podporządkować sobie wyspy, co doprowadziło do rozwoju kultury celtyckiej, aż do dziś.

Półwysep Iberyjski:

Druga grupa powędrowała z Galii dalej na zachód docierając w głąb Półwyspy Iberyjskiej jeszcze przed VI wiekiem p.n.e., gdzie mieszkańcy dzisiejszej Hiszpanii tzw. Iberowie z Celtami stworzyli nową formację etniczną, zwaną Celtyberami. Podbój północnej Italii otworzył Rzymianom drogę lądową do Galii i Hiszpanii. W roku 133 p.n.e. Rzymianie po zaciętych walkach z Celtyberami zdobyli ich fortecę Numancję.

Półwysep Apeniński:

W V wieku część grup Celtyckich udała się na Półwysep Apeniński. Jako pierwsi przybyli Insuburowie, którzy założyli słynne miasto Mediolan. W ich ślad poszli Bojowie i Lingonowie. Celtowie powołali do istnienia również takie miasta, jak Brescia, Bolonia, Bergamo, Trento, Vicenza i Werona. Wojownicze grupy zapuszczały się daleko na południe, docierając do Aqulii, a nawet na Sycylię. Głównym celem ich ataków stał się Rzym, który zdobyli i złupili w 386 r. p.n.e. celtyccy Senonowie. Najazd Senonów wywołał panikę wśród Rzymian, którzy rzucili się do ucieczki. Plemię Celtyckie Senonów stoczyło zwycięską bitwę z Rzymianami nad rzeką Alią. Celtowie zabili wielu przeciwników, mnóstwo Rzymian utonęło w bagnach. Niedobitki Rzymian i Latynów zbiegły do Rzymu oraz na ziemie Wejów. Po bitwie Celtowie ruszyli na Rzym, który po 7-miesięcznym oblężeniu zdobyli i splądrowali. Następnie obładowani łupami zawrócili do swoich siedzib. Nie zdobyli jedynie Kapitolu, gdyż według legendy, znużonych obrońców zaalarmowały gęsi kapitolińskie, ptaki poświęcone bogini Junonie. W 225 r. p.n.e. na wybrzeżu tyrreńskim miała miejsce słynna bitwa pod Telamonem, w której Celtowie ponieśli druzgocącą klęskę z Rzymianami, a w 192 r. p.n.e. Rzymianie zdobyli stolicę Bojów Bononię (dzisiejszą Bolonię), kładąc kres niezależności Galii Przedalpejskiej.

Bałkany:

We wschodniej strefie naddunajskiej Celtowie starli się ze Scytami, tworząc miejscami mieszane układy etniczne i kulturowe. W IV wieku p.n.e. pojawili się na Półwyspie Bałkańskim. W latach 369-368 p.n.e. walczyli jako wojska najemne na Peloponezie. W roku 335 p.n.e. do Aleksandra Wielkiego, przebywającego nad dolnym Dunajem w związku z wyprawą przeciw Tribulom, przybyło poselstwo celtyckie reprezentujące odległe plemiona, które - jak donosi Strabon - osiadły nad Morzem Jońskim. W roku 279 p.n.e. duża grupa Celtów zaatakowała święte sanktuarium greckie w Delfach, słynne z wyroczni Apollina, doszczętnie złupiła tamtejsze skarbce i rozproszyli się po Macedonii

i Tracji. Jedna z grup , Skordyskowie (mieszane plemię tracko-celtyckie) założyli miasto Singidinum (Belgrad). W 279 r. p.n.e. wojska celtyckie złupiły świątynię Apollina w Delfach. Dwa plemiona, które oddzieliły się w Macedonii, udały się do Azji Mniejszej. Dołączyli do nich Tektosagowie wracający spod Delf.

Azja Mniejsza:

Trzy plemiona z tej grupy, obliczane na 20 000 ludzi - Tektosagowie, Tolistobogowie i Trokmowie - opuściły Bałkany i przeprawiły się na teren dzisiejszej Turcji, osiedlając się w północnej Frygii. Powstał tam celtycki obszar etniczny obejmujący trzy tetrarchie, zwany Galacją. Plemieniu Tektosagów przypadł w udziale rejon dzisiejszej Ankary. Owi małoazjatyccy Celtowie, którzy przeszli do historii pod nazwą Galatów, mieli swoje sanktuarium zwane drunemeton, co znaczy po celtycku „święta dąbrowa". Byli jedyną grupą Celtów, która rozszerzyła ich obszar osiedleńczy poza Europę. Po dwóch stuleciach pozostawania w kontakcie z hellenizmem i przyjmowania wierzeń anatolijskich ich celtyckie tradycje wyraźnie osłabły.

W 25 r. p.n.e. w walce z plemionami z Likaonii został zabity król Galacji Amyntas, a jego królestwo zostało przekształcone w prowincję rzymską.

Polska:

Początkiem imigracji Celtów na ziemiach polskich datuje się ok. IV w. p.n.e. Pierwsze grupy dotarły z Czech i Moraw w okolice dzisiejszego Wrocławia oraz na Wyżynę Głubczycką.

Celtowie na ziemiach polskich

Celtowie odegrali ogromną rolę polityczną i kulturową w Europie. Na ziemiach polskich znajdziemy także ślady obecności i Celtów. Na Górnym i Dolnym Śląsku, w Małopolsce i na Kujawach pozostawili swój dorobek cywilizacyjny. Początkiem migracji Celtów na ziemiach polskich datuje się ok. IV w. p.n.e.

Śląsk:

Pierwsze grupy dotarły z Czech

i Moraw w okolice dzisiejszego

Wrocławia oraz na Wyżynę Głubczycką.

Cmentarzyka celtyckie odkryto m.in.

w Żernikach Wielkich, Główninie

i Sobocisku (woj. dolnośląskie) oraz

w Kietrzu (woj. opolskie). Badacze

przepisują Celtom autorstwo rzeźb

kultowych z góry Ślęży mogących

stanowić wyposażenie, świętego

gaju", w którym czasie dorocznych

świąt sprawowano obrzędy religijne.

Najlepiej znana jest duża osada

celtycka w Nowej Cerkwi pod Opolem.

Odkryto pozostałości kilkudziesięciu

domów słupowych, a także kopułowy

piec garncarski. Wśród znalezisk

były paciorki i bransolety ze szkła

oraz bransolety wykonane

z sapropelitu, czyli z krystalicznej

odmiany węgla. Ponadto natrafiono na

pozostałości typowej ceramiki

celtyckiej, wykonanej z gliny

z domieszką grafitu. Niektórzy

badaczy chcieli uznać osadę za tzw.

oppidum (osada protomiejska), ze

względu na obronne położenie,

a także liczne ślady warsztatów

rzemieślniczych.

Małopolska:

Kolejna migracja Celtów miała miejsce na terenie Małopolski oraz w pobliżu rzeki San. Uważa się, że Celtowie żyli tutaj w okresie 270-170 p.n.e. Z czasem zmieszali się z lokalnymi przedstawicielkami kultury przeworskiej tworząc grupę tyniecką. Przykładem obecności Celtów w Małopolsce były pozostałości grodów warownych a w Tyńcu oraz Poznachowicach Górnych oraz ślady osadnictwa nad Rabą.

W Krakowie znaleziono dwa ciałopalne groby. Groby wyposażono w zgięty miecz w pochwie z blachy żelaznej, grot włóczni, szczątki tarczy, łańcuchy (pasy do miecza) i zapinki. Ślady największych osad, pochodzących z ostatnich lat p.n.e. odkryto na obszarze Krakowa, poniżej kopca Krakusa, oraz w Nowej Hucie, w pobliżu kopca Wandy.

Interesujące znaleziska rzucają nowe światło na historię wczesnego Krakowa. Odkrycie dwóch fragmentów glinianych form odlewniczych do monet miseczkowatych w Mogile-Nowej Hucie potwierdza, iż region ten odgrywał ważną rolę w osadnictwie celtyckim. Być może istniały tu nawet siedziby celtyckiego księcia. Budowa tak wielkich kopców potwierdzałyby w każdym razie istnienie na terenie Krakowa silnego ośrodka władzy.

Zanim Słowianie pojawili się na arenie dziejów Europy i nim Kraków stał się symbolem państwowości polskiej, wawelskie wzgórze stanowiło być może ważny ośrodek panowania Celtów.

W Iwanowicach znaleziono groby wojowników celtyckich. Nad górnym Sanem znaleziono celtyckie osady w Pakoszówce, na Białej oraz w Kotlinie Sandomierskiej. Celtowie najdalej zaszli na północ, w rejonie Kalisza oraz Kujaw.

Kujawy:

Znaczne skupisko osadnictwa celtyckiego występuje na Kujawach. Osiedla datowane na II i I w. p.n.e. odkryto m.in. w Kruszy Zamkowej i Janikowie. W domach natrafiono na elementy ołtarzyków w formie glinianych dysków lunarnych. Sanktuaria występowały w obrębie osad i na terenie nekropolii. Znalezione w nich zespoły przedmiotów sakralnych to gliniane krążki z wyrytą swastyką, figurki symbolizujące bóstwa domowe i ołtarze-paleniska. Sanktuarium w Kruszy Zamkowej składało się ze szczątków kapliczki w postaci słupów i kamieni; otaczał ją plac na którym odbywały się obrzędy. Druga świątynia w obrębie cmentarzyska była zbudowana z obrobionych głazów, tworzący owalny ołtarz. Obecność Celtów na Kujawach badacze wiążą przebiegającym tędy prastarym szlakiem solnym.

Pojawienie się Celtów na ziemiach polskich było spowodowane problemami ekonomicznymi oraz demograficznymi (przeludnienie). Ziemie te były przydatne gospodarczo, ze względu na żyzność, występowanie bogactw naturalnych: rudy żelaza, miedzi, cyny, złota, grafitu, soli.

Kontrolowanie terenów dzisiejszej Polski było również ważne ze względu na opanowanie bursztynowego szlaku handlowego. Warto podkreślić, że nie ma dowodów na konflikt zbrojny pomiędzy Celtami, a lokalną społecznością. Plemiona zostały zasymilowane. Wiele celtyckich osad na terenach zawiera ślady mieszanki kulturowej. Celtowie przybyli z wysoko rozwiniętymi umiejętnościami rzemieślniczymi oraz rolniczymi. Stali na wyższym poziomie technologicznym od innych plemion, potrafili wytwarzać skomplikowane narzędzia. Byli znani z produkcji ceramicznych, wykorzystując do tego koło garncarskie. Tworzyli też liczne przedmioty ze szkła, półszlachetnych kamienni, ze złota, srebra i brązu, tworząc imponującą biżuterię. Celtowie też znali dobrze kulturę rolniczą, doskonale wiedzieli jak uprawiać żyzną ziemię. Używali żelaznego pługu do orania. Dlaczego Celtowie zniknęli z Polski ? Nie ma to jednoznacznej odpowiedzi. Pod koniec II w. p.n.e. rozpoczęła się migracje innych kultur i ludów germańskich. Niewykluczone, że kultura przeworska wyparła Celtów z ziem polskich. W tym czasie był to okres osłabienia wpływów kultury celtyckiej w Europie. Pewna część Celtów opuściła zamieszkałe rejony, ale większość prawdopodobnie uległa asymilacji, zachowując przy tym celtyckie formy gospodarcze, a także techniki produkcyjne, tworząc w ten sposób Związek Lugijski na Śląsku i w Zachodniej Małopolsce. Osadnictwo celtyckie rozwijało się na ziemiach polskich w różnym czasie, w różnych częściach naszego kraju, podobnie jak w różnym czasie nastąpił jego koniec. Przede wszystkim było to osadnictwo peryferyjne, które było uzależnione od zaplecza wspomagającego z Czech i Słowacji. Nie miało szerszej perspektywy rozwoju. Na ziemiach polskich był to pewien krótki epizod, który jednak pozostawił po sobie dużo zabytków, a także pewien dorobek cywilizacyjny.

Plemiona Celtyckie

Galia

Galia Narbońska

Wolkowie (Volcae):

Plemię to zamieszkiwało tereny

Galii Narbońskiej, którzy zostali

podbici przez Rzymian w roku 121

p.n.e. i ulegli romanizacji (proces

polegający na rozpowszechnianiu się

kultury rzymskiej i języka

łacińskiego na terenach podbitych

przez Rzymian).

Helwiowie (Helvi):

Plemię zamieszkujące Galię

Narbońską.

Arwernowie (Arverni - "rolnicy, oracze"):

Historyczne plemię galijskie, zamieszkujące tereny nad górnym Ligerem (obecnie rzeka Loara) i skupione wokół grodu-twierdzy Gergowia w Masywie w Centralno-środkowej Francji (obecnie 6 km od miasta Clermont-Ferrand). W latach 50. p.n.e. prowadzili wojnę z legionami rzymskimi Juliusza Cezara wraz z licznymi innymi plemionami. Ostatecznie zostali podbici przez Juliusza Cezara.

Trykastynowie (Tricastini):

Znajdowali się nad środkowym brzegiem Rodanu.

Salluwiowie (Salluvi):

Znajdowali się nad lewym brzegiem Rodanu. Wymieszani byli z Ligurami, dlatego często określano ich jako Celto – Ligurów. Plemię Allobrogowie udzieliło schronienia władcy Salluwiów, co było z kolei powodem wojny z Rzymem w 120 r. p.n.e.

Wokoncjowie (Vocontii):

Zamieszkiwali lewy brzeg Rodanu.

Allobrogowie (Allobroges - "z innego kraju"):

Starożytne plemię celtyckie zamieszkujące kiedyś tereny między Rodanem, Izerą, Jeziorem Lemańskim i Alpami Graickimi. Pierwsze starcie z Rzymianami miało miejsce w II wieku p.n.e. w czasie kilkuletniej wojny (125-121 p.n.e.), gdy zostali pokonani razem z Arwernami przez wojska rzymskie.

W 120 r. p.n.e. Rzymianie kontynuowali wojnę z Allobrogami pod Windalium. Powodem walk było udzielenia schronienia Teutomotulusowi, władcy Salluwiów zaatakowanych przez Rzymian oraz najechanie Eudów będących sprzymierzeńcami rzymskimi. Tereny Allobrogów zostały wcielone do Galii Narbońskiej, a Allobrogowie stali się sojusznikami Rzymian.

W 63 p.n.e. przyczynili się do zdemaskowania spisku Katyliny, dążącego do zamachu stanu; gł. ośrodki: Vienna Allobrogum (ob. Vienne), Genava (ob. Genewa), Cularo (ob. Grenoble).

W 62/61 roku p.n.e. Allobrogowie zbuntowali się przeciwko Rzymianom i najechali Galię Narbońską. Wiosną 58 roku p.n.e. Eduowie, Ambarrowie i Allobrogowie zostali zaatakowani przez Helwetów pod wodzą Dywikona, który prowadził całe plemię do nowych siedzib w kraju Santonów przez tereny Galli Narbońskiej. Allobrogowie zwrócili się po pomoc do Cezara, co było dla niego pretekstem do rozpoczęcia podboju Galii. Po rozbiciu Helwetów pod Bibrakte, Cezar nakazał Helwetom odbudować zniszczone osiedla Allobrogów, natomiast Allobrogowie zostali zobowiązani do dostarczenia zboża pokonanym Helwetom.

Po śmierci Cezara doszło do jeszcze jednego buntu Allobrogów. Miał on miejsce w 43 roku p.n.e. i wiązał się z wygnaniem przez Allobrogów rzymskich osadników z miasta Vienna w Galii Narbońskiej. Wypędzeni przez Allobrogów obozowali u ujścia rzeki Saony do Rodanu, prawdopodobnie w liczbie kilkunastu tysięcy. W tej okolicy postanowiono zbudować miasto, położone około 30 km na północ i nazwane Lugdunum (pierwotnie Lugudunum), obecny Lyon.

Galia Akwitania

Tarbellowie (Tarbelli "ludzie byka"):

Plemię celtyckie zamieszkujące

Akwitanię.

Auskowie (Ausci):

Plemię celtyckie zamieszkujące

Akwitanię.

Eluzatowie (Elusates):

Plemię celtyckie zamieszkujące

Akwitanię.

Bigerrionowie (Bigerriones):

Plemię celtyckie zamieszkujące Akwitanię na południowym zachodzie dzisiejszej Francji w rejonie Pirenejów.

Cezar w swym komentarzu do wojny galijskiej wspomina o poddaniu się Bigerrionów i przysłaniu przez nich dobrowolnie zakładników Publiuszowi Licyniuszowi Krassusuowi w połowie września 56 p.n.e. na wieść o jego zwycięstwie nad Wokatami i Tarusatami.

Od imienia Bigerrionów pochodzi nazwa miejscowości Bagnères-de-Bigorre w departamencie Pireneje Wysokie

(Hautes-Pyrénées) i regionu Bigorre.

https://pl.pinterest.com/pin/345440233889922403/

https://pl.pinterest.com/pin/615585842787531130/

https://www.pinterest.com.au/pin/306878162102795311/

Artio

Bogini czczona przez celtyckich Helwetów, opiekunka brzemiennych i karmiących kobiet. Na brązowej rzeźbie wotywnej z Muri koło Berna przedstawiona jest jako siedząca niewiasta, do której wyciąga łeb potężna niedźwiedzica.

https://www.pinterest.com.au/pin/306878162102795311/

Artur

Legendarny wódz celtycki z V w. n.e., uważany za króla, rezydujący wraz z rycerzem Okrągłego Stołu na zamku Camelot. Legenda głosi, że Artur wyciągnął słynny miecz excalibur ze skały, który mógł go wyciągnąć tylko człowiek o czystym sercu.

https://vladnoxart.deviantart.com/art/Queen-of-darkness-529725797

Badb

Bogini pola bitwy, która z mitologii iryjskiej występuje pod postacią kruka lub wilka. Często uosabiała także inne boginie wojny: Morrigan, Nemain i Machę. Pojawiała się wszędzie, gdzie jest wojna. Często wywoływała pomieszanie w szeregach żołnierzy, aby przechylić szalę bitwy na korzyść faworyzowanej przez siebie strony.

https://belenus.deviantart.com/art/Paladin-Belenus-65321351

Belenus

Bóg galijski, w czasach rzymskich identyfikowalny z Apollinem. Jeden z najstarszych bogów celtyckich związanych z pasterstwem, mający zdolność uzdrawiania.

http://piastowskiszlak.blogspot.be/2016/02/bogini-brighid.html

Brigid

Córka Dagdy, potężna bogini płodności, patronka wiedzy, poezji i medycyny. Należy do najstarszych bóstw panteonu celtyckiego. Miała wiele cech rzymskiej Minerwy. W czasach chrześcijańskich utożsamiona ze św. Brygidą z Kildare, najważniejszą świętą Irlandii.

http://www.diramazioni.it/tryfar/?p=645

Cernunnus

Galijski bóg życia o rogach jelenia, odpowiadający za płodność, wzrost, ruch, handel i wyprawy po łupy.

https://www.pinterest.com.au/pin/356980707946756293/

Dagda

Dagda zwany jako dobry bóg lub dobra ręka. Dagda uznawany za boga jak i za mitycznego króla plemienia Tuatha De Danann (czyli plemienia zamieszkującego Irlandię), prototyp władcy tamtego świata, zdolny zabijać i wskrzeszać. Bóg obfitości, rolnictwa

i druidów, posiadacz tajemnej wiedzy doskonałej.

https://www.pinterest.com.au/pin/767723067702704133/

Epona (Kłacz)

Bogini celtyckiej Galii, opiekunka zwierząt pociągowych i jucznych, pierwotnie czczona przez plemię Eduów (jedno z najpotężniejszych plemion celtyckich zamieszkujących Galię), później popularna w kultach na większym terytorium. Zawsze wyobrażono ją na koniu.

https://www.pinterest.com.au/pin/338614465706354974/

Esus

Jeden z czołowych bogów celtyckiej Galii. Nie jest dokładnie przedstawiona jego postać ani rola. Na ołtarzu z czasów rzymskich, odkrytym pod katedrą Notre-Dame w Paryżu, przedstawiony jest jako drwal ścinający drzewo. Według nowszych ustaleń uznawany

jest za celtyckiego boga handlu i dróg. Łączono go

z Marsem i Merkurym.

http://prydain.wikia.com/wiki/Govannion

Goibniu

Był początkowo bogiem kowalem, podobnym do Hefajstosa lub Wulkana, i posiadaczem wiedzy tajemnej. Ma cechy boga słońca. Syn Luga ze społeczność bóstw Tuatha De Dannan, o której wiele informacji dostarcza mit ,,Uczta Goibniu", opisujący warzenie piwa o magicznej mocy, utrzymującego bogów w ich walce z siłami zła.

https://pikabu.ru/tag/облака/new

Lug (Lugos)

Ogólnoceltycki bóg słońca i światła oraz patron

poetów. Potrafił uzdrawiać podobnie jak Apollo. Lug prawdopodobnie był czczony przez wszystkich Celtów.

https://www.pinterest.com.au/pin/374854368980333780/

Matrony

Staroceltyckie opiekuńcze bóstwa chtoniczne, symbolizujące płodność i urodzaj, a zarazem związane ze śmiercią i światem zmarłych. Silny ośrodek kultu matron znajdował się w okolicach współczesnego Bonn.

http://film.interia.pl/wiadomosci/news-herkules-wraca-na-duzy-ekran,nId,1819487

Ogma

Celtycki bóg znany w Galii i Irlandii, mocarz i najdzielniejszy wojownik. W czasach rzymskich utożsamiony z Herkulesem. Opiekun wymowy i wynalazca sakralnego pisma ogam. Wraz ze swoim bratem Dagdą

i Lugiem tworzyli triadę głównych bóstw Tuatha De Dannan.

https://www.pinterest.com.au/pin/342977327862658247/

Rosmerta

Bogini panteonu celtyckiej Galii, przedstawiana jako statyczna dama z rogiem obfitości i w długiej sukni. W północno-wschodniej Galii była towarzyszką Merkurego. Była boginią ognia, płodności i ciepła, jak również

kwiatów i śmierci.

https://www.pinterest.com.au/pin/319826011021799775/

Sirona

Stara bogini matka, uchodziła za opiekunkę płodności, siły i zdrowia. Dowody jej kultu często są znajdowane w pobliżu źródeł leczniczych. Przedstawiano ją

z owocami, kłosami zboża i w girlandach albo jako królową niebios z berłem.

https://www.pinterest.com.au/pin/263601384422145916/

Tailtiu

Należy do najważniejszych, najstarszych bogiń ziemi i bogiń matek. Lug ustanowił na jej cześć słynne zgromadzenia w Teltown, których program przewidywał konkursy sprawnościowe, wyścigi konne, popisy poetów

i ceremonie religijne.

http://www.hollydays.ru/celebrations/439.html

Taranis

Gromowładny bóg burz, uważany za jedno z bóstw

naczelnych panteonu celtyckiej Galii. Opiekował się wojownikami. Jego małżonką była Nantosvelta.

https://historyheretic.org/page/40/

Teutates

Celtycki bóg wojny, jak również wódz bądź obrońca plemienia od którego mogła pochodzić jego nazwa. Bóg panteonu galijskiego, w czasach rzymskich identyfikowany z Merkurym lub Marsem. Jedno

z naczelnych bóstw wczesnoceltyckich. Przedstawiany z baranimi rogami.

http://www.tpi.poznan.pl/2o.html

Najwyższy szczyt ekspansji Celtów

fot. Rafał Wójcik

Migracja Celtów na ziemiach polskich

Celtowie słynęli z wyjątkowej

odwagi, odnosili wojenne sukcesy,

złupili Rzym, atakowali nawet Delfy,

nigdy jednak nie zbudowali

z centralizowanego państwa ani systemu

politycznego opartego na miastach jakie

znamy ze świata klasycznego. Dla

Celtów bardziej liczyła się wojna sama

w sobie, a mimo to stworzyli rozwinięte

społeczeństwo nawet pod względem

materialnym. Celtowie różnili się od

siebie nazwą swoich plemion.

Plemiona te zazdrośnie strzegły swych

granic, które wyznaczały mozaikę

drobnych królestw. W plemionach

celtyckich panował rygorystyczne,

hierarchiczny system kastowy. Celtowie

dzielili się na trzy warstwy: królów,

szlachtę i wolny plebs. Celtowie mieli

też klasy niższe: niewolników i biedotę.

Na szczycie hierarchii stali królowie,

choć druidom powszechnie przypisywano

wyższy szczebel. Króla wybierała

plemienna arystokracja z pośród krewnych

poprzedniego jego władcy, lecz

niekoniecznie jego synów. Królewskie

rody zawsze wywodziły się ze szlachty.

Ludzie na wyższym szczeblu byli izolowani od prostych ludzi. W jej obrębie istniały dwie klasy: wojownicy i kapłani. Wojownicy byli pod wieloma względami uosobieniem celtyckiego społeczeństwa, rozpieszczeni przywilejami za jedyny cel mieli walkę. Wojna stanowiła istotną część codziennego życia Celtów i prawdziwy żywioł wojowników. W sposobie jej prowadzenia bardziej uwidaczniał się brak organizacji. Dla Celtów wojna była rodzajem obrzędu, nie było znaczenia z kim walczyli, dlaczego, gdzie i kiedy, dobry był każdy pretekst by stanąć do walki. W społeczeństwie Celtów ważna była szczupła sylwetka, otyłość uznawano za hańbę i mężczyzna, którego obwód w pasie przekraczał standardowy wymiar, karany był grzywną.

Kapłani zawsze wywodzili się ze szlacheckich rodzin, podobnie jak wojownicy należeli do warstwy społeczeństwa cieszącej się specjalnymi prawami oraz mieli przywilej nie dostępny dla innych, podróżowanie bez ograniczeń po własnym terytorium i wszystkich innych terytoriach plemiennych i królestwach - takiego prawa nie mieli nawet królowie. Istniały trzy klasy kapłanów: najwyżsi byli druidzi, a obok nich bardowie i wataes. Najniższą warstwą społeczną był wolny plebs. Należeli do niego głównie rzemieślnicy i rolnicy.

Celtycka kobieta cieszyła się stosunkowo dużą niezależnością od mężczyzny, także w małżeństwie. Mogła dysponować dobrami osobistymi, które prawo celtyckie odróżniało od dóbr wspólnych. Małżeństwo nie było, w założeniu instytucją dożywotnią, lecz rodzajem umowy, która mogła być rozwiązana za obopólną zgodą. Pozycja małżonków pozostających w związku zależała od stanu posiadania swoich wzniesionych dóbr. Jeśli mężczyzna wniósł więcej zarządzał wspólnym majątkiem, bez zasięgania zdania kobiety. Gdy oboje wnosili proporcjonalnie - wiązała ich konieczność wspólnej decyzji. Jeśli większy był majątek kobiety - nie pytała męża o zdanie w gospodarstwie. Przez małżeństwo kobieta nie wchodziła do rodziny męża, lecz należała nadal do swojego rodu.

Bojowie (Boii):

Jedno z najbardziej wpływowych i największych plemion celtyckich zasiedlające w okresie lateńskim terytorium dzisiejszych Czech, Bawarii, Polski zachodniej, Słowacji i Węgier, później północnej Italii i wschodniej Francji. Od nazwy Bojów wywodzi się łacińska nazwa Czech – Boiohaemum (łac. Ziemia Bojów), Bohemia.

Pod koniec IV w. p.n.e. grupy Bojów napłynęły z obszaru Czech (łac. Boiohaemum), przez Przełęcz Kłodzką, po czym osiedliły się na Dolnym Śląsku, w okolicach dzisiejszego Wrocławia, Oławy i Strzelina.

W 390 p.n.e. Bojowie wraz z innymi plemionami celtyckimi napadli na północną Italię. Część plemienia w IV-III w. p.n.e. osiadła w Galii Przedalpejskiej, w jej centralnej części, na prawym brzegu Padu. Bojowie wypędzili część mieszkających tam wcześniej Etrusków i Umbrów, a resztę zasymilowali. Najważniejszym miastem Bojów była Felsina, dzisiejsza Bolonia. Ze związków z podbitą ludnością wytworzyła się nowa cywilizacja galijsko-etruska.

Galia Przedalpejska została w latach 225 p.n.e.-192 p.n.e. podbita przez Rzymian. Po bitwie pod Telamonem (225 p.n.e.) oraz bitwie pod Mutiną Modeną, Bojowie popadli w zależność od Rzymu. W czasie II wojny punickiej, jak inni Galowie, pomogli Hannibalowi. Klęska Kartaginy oznaczała koniec niepodległości Bojów. Rzymianie zniszczyli wiele miejscowości w okolicy i zdobyli miasto Bolonię (192 p.n.e.). Część Bojów opuściła wtedy Italię.

Z Galii Bojowie napadli na Grecję. W 279 p.n.e. jakaś grupa Bojów pod wodzą Brennusa wzięła udział w najeździe na Grecję, łupiąc Illirię, Epir, Macedonię, Tesalię. Część wzięła udział w wyprawie do Azji Mniejszej, gdzie w 275 p.n.e. została pobita przez wojska Antiocha I i osiadła w Galacji.

W II w. p.n.e. Bojowie, którzy uciekli z Italii przed Rzymianami, zasiedlili ziemie nad środkowym Dunajem

– Panonię. Według innej wersji Bojowie przybyli tam wcześniej, bezpośrednio z ziem czeskich. W roku 113 p.n.e. Bojowie odparli najazd germańskich Cymbrów i Teutonów. Później zaatakowali Noreę – miasto w dzisiejszej Austrii. Około 60 p.n.e. Bojowie panońscy zostali pobici przez Daków. Ich władca Burebista zdobył i zniszczył Bratysławę. Część niedobitków uszła do dzisiejszej Szwajcarii, gdzie połączyła się z plemionami Helwetów i Haedów. Razem wyruszyli do Galii, chcąc osiedlić się w dorzeczu Garonny. Drogę zastawił im Gajusz Juliusz Cezar na czele sześciu rzymskich legionów. Zaatakował ich podczas przeprawy przez rzekę Arar, a później pobił w bitwie pod Bibracte. Po zwycięstwie osiedlił ich w Swebii. Około 10 p.n.e. Bojowie mieszkający nadal w okolicach Bratysławy i w Panonii zostali podbici przez Markomanów pod wodzą Marboda.

Galia Celtycka

Wellawowie (Vellavi - "najlepsi"):

Plemię zamieszkujące Galię

Celtycką.

Gabalowie (Gabali):

Plemię zamieszkujące Galię

Celtycką.

Rutenowie (Rudzi):

Plemię zamieszkujące Galię

Celtycką.

Kadurkowie (Cadurci - "bojownicy"):

Słynęli z wyrobów tkackich, zwłaszcza płótna; od 53 p.n.e. podlegało Rzymowi.

Eduowie (Aedui -" gwałtowni"):

Jedno z najpotężniejszych plemion celtyckich zamieszkujących Galię, głównie tereny między Loarą (Liger) i Saoną (Arar). Ich głównym ośrodkiem było Bibracte.

Mimo iż od II wieku p.n.e. i na początkowym etapie podboju Galii byli sprzymierzeńcami Rzymu, podczas powstania wercyngetoryksa opowiedzieli się po jego stronie. Zostali pokonani przez Juliusza Cezara w 52 p.n.e. Ich ziemie zostały włączone do prowincji Gallia Lugdunensis.

Segusjawowie (Segusiavi - "potężni"):

Plemię zamieszkujące Galię Celtycką.

Ambarrowie (Ambarri):

Plemię zamieszkujące Galię Celtycką.

Lingonowie (Lingones):

Plemię starożytnych Gallów z nad górnej Sekwany, Marny i Saony; stolicą ich było Andematunum (obecnie Langres).

Mandubiowie (Mandubii - "ludzie z Doubs"):

Plemię zamieszkujące Galię Celtycką.

Aleurkowie Brannowikowie (Aleurci Brannovices):

Plemię zamieszkujące Galię Celtycką.

Sekwanowie (Sequani - "ludzie Sekwany"):

Plemię zamieszkujące wschodnią część Galii, obszar między rzeką Arar (Saona) a górami Jura w I w. p.n.e. wokół nich skupiał się jeden z 2 ważnych ośrodków plemiennych Galii; podbici przez Cezara.

Helwetowie (Helvetii - "leśni"):

Początkowo zamieszkiwali obszar między Renem, Menem a Lasem hercyńskim. Poczynając od roku 400 p.n.e. kilka celtyckich plemion przemieściło się na tereny dzisiejszej Szwajcarii. W drugiej ćwierci I wieku p.n.e. wzmógł się nacisk plemion germańskich pod wodzą Ariowista ku południu, co wydatnie zagroziło Helwetom. Około roku 60 p.n.e. starszyzna wszystkich plemion helweckich na zjeździe w Avenches podjęła decyzję o przeniesieniu się do Galii.

W roku 58 p.n.e. Rzymianie pokonali Helwetów w krwawej bitwie pod Bibracte. Helweci ponieśli druzgocącą klęskę. Pozostali, ocaleni Helweci musieli zawrócić na Wyżynę Szwajcarską i odbudować zniszczone miasta i wsie, które spalili kilka miesięcy wcześniej. Od Helwetów wywodzi się jedna z nazw Szwajcarii – HELVETIA, która znajduje się np. na znaczkach pocztowych i monetach. Także oznaczanie szwajcarskiej domeny internetowej ".ch" oraz oznaczenie na samochodach "CH" jest skrótem od: "Confoederatio Helvetica".

Leukowie (Leuci - "lśniący"):

Plemię zamieszkujące Galię Celtycką.

Trykassowie (Tricasses, cass - "wyróżniający się, miły; szybki"):

Plemię zamieszkujące Galię Celtycką.

Meldowie (Meldi - "łagodni, spokojni"):

Plemię zamieszkujące Galię Celtycką.

Senonowie (Senones - "dawni"):

Plemię zasiedlające okolice dzisiejszych miast: Sens, Auxerre i Melun w górnym biegu Sekwany. Część członków tego plemienia około 400 roku p.n.e. przeszła Alpy i osiedliła się na wybrzeżu Adriatyku, pomiędzy Ankoną

a Ariminum, gdzie założyli miasto Sena.

Z plemienia Senonów wywodził się Brennus, który w roku 387 lub 390 p.n.e. zadał klęskę wojskom rzymskim nad Alią i zdobył Rzym. Rzymianie opuścili miasto, broniła się tylko nieliczna załoga Kapitolu. Celtowie oblegali wzgórze przez siedem miesięcy i w pewnym momencie omal go nie zdobyli wspinając się na niebronione urwisko, ale obrońców ostrzegły gęsi kapitolińskie – święte ptaki bogini Junony. Rzymian pokonał w końcu głód i zdecydowali się zapłacić ogromny okup. Dopiero w następnym roku pokonał Celtów Marek Furiusz Kamillus.

W roku 285 p.n.e. Senonowie zaatakowali etruskie miasto Arecjum, które zwróciło się do Rzymu o pomoc. Rzymianie wysłali na pomoc sojusznikom armię pod wodzą konsula Cecylisza Metellusa Dentera. W bitwie w okolicach miasta Rzymianie ponieśli klęskę, w której zginęło 13 000 legionistów wraz z dowódcą. Przed rozpoczęciem działań zbrojnych w kolejnym roku Rzymianie chcieli spróbować układów. Senonowie jednak zamordowali posłów. Wybuchła więc wojna. W roku 283 p.n.e. Maniusz Kuriusz Dentatus spustoszył kraj Senonów, a ich samych całkowicie zniszczył.

Senonowie byli jednym z wielu plemion celtyckich, którzy w tym czasie próbowali osiedlić się w Italii i Etrurii.

Paryzjowie (Parisii - "ci, co działają"):

Plemię celtyckie w Galii, skupione wokół głównej ich osady Lutecji na wyspie na środkowej Sekwanie, zwanej przez Rzymian Lutetia Parisorum. Stąd nazwa Paryża – miasta, które rozwinęło się z Lutecji.

Karnutowie (Carnutes):

Plemię celtyckie między Loarą i Sekwaną, z głównego miasta Autricum (Chartres) i Cenabum (Orlean), wzniecili w r. 52 p.n.e. wielkie powstanie Gallów przeciw Cezarowi.

Turonowie (Turoni):

Plemię zamieszkujące Galię.

Piktonowie (Pictones lub Pictavi):

Plemię zamieszkujące Galię.

Lemowikowie (Lemovices):

Plemię zamieszkujące Galię.

Petrokoriowie (Petrocorii – "cztery kohorty"):

Plemię zamieszkujące Galię.

Wasatowie (Vasates):

Plemię zamieszkujące Galię.

Biturygowie (Bituriges - "królowie świata"):

Plemię celtyckie, którzy w 52 r. p.n.e. zostali podbici przez Cezara; Biturygowie dzielili się na 2 grupy: Bituriges Cubi, nad środkową Loarą, z gł. miastem Avaricum (ob. Bourges), którzy wyróżnili się w walkach z wojskami Cezara, byli też znani z wyrobu przedmiotów metalowych i wytopu żelaza; Bituriges Vivisci, u ujścia Garonny, z gł. miastem Burdigala (ob. Bordeaux).

Wiwiskowie (Vivisci):